Ingrediëntenfraude kan op veel niveaus gebeuren, maar de drijvende kracht is vrijwel steeds het drukken van de kostprijs. De wens van consumenten om alles aan een zo laag mogelijke prijs te willen hebben, leidt nu en dan tot ongewenste maatregelen van ingrediëntenleveranciers en producenten, gaande van het slim omspringen met woorden en omschrijvingen tot regelrechte illegale praktijken. Dat er niet steeds duidelijke wettelijke richtlijnen en dat het begrip ‘misleiding van de consument’ voor interpretatie vatbaar is, doet er natuurlijk ook geen goed aan. Maar niet alleen de consumenten hebben belang bij een betere opvolging om zekerheid te krijgen over wat ze op hun bord krijgen. Voor voedselproducenten is dit ook een erg belangrijke problematiek, niet in het minst omdat voedselfraude voor oneerlijke concurrentie zorgt op de markt, maar ook omdat zij de verantwoordelijkheid dragen dat de producten die zij op de markt brengen ook zijn wat ze beweren.
Met het recentelijke paardenvleesschandaal nog vers in de gedachten, zijn wetgevers toch in gang geschoten om consument (en hopelijk ook producent) te behouden voor frauduleuze praktijken. In de Verenigde Staten wordt sinds een aantal jaren ook een database bijgehouden met alle gevallen van voedselfraude die worden aangegeven. Daarbij wordt snel duidelijk welke vormen van fraude vaak voorkomen en op welke manier gefraudeerd wordt. Op die manier kunnen bedrijven tenminste al een richting vinden voor het geschikt testen van grondstoffen en producten.
Want de authenticiteit nagaan van een levensmiddel of ingrediënt is niet altijd even eenvoudig. Temeer omdat het niet altijd gemakkelijk is om kwaadwillige opzet te onderscheiden van (onvermijdbare) kruisbesmetting. Wat zijn de mogelijkheden?
Microscopische analyse
Optische analyse van de morfologie is slechts bruikbaar in een beperkt aantal gevallen, zoals de analyse van honing of zetmeelsoorten. In de meeste gevallen zijn microscopische analyses vervangen door meer recente en effectievere methoden.
Analyse van de chemische samenstelling
Een veelgebruikte manier om voedselfraude te onthullen is een analyse van de chemische samenstelling van het ingrediënt/levensmiddel, zoals het vetzuurprofiel (bvb voor consumptie-oliën zoals olijfolie), aminozuurprofiel, of (kwantificatie van) de aanwezigheid van bepaalde componenten die kenmerkend zijn voor het ingrediënt. Aanlengen van sappen, wijn of melk zijn vaak voorkomende vormen van fraude, en hierbij kan kwantificatie van de aanwezigheid van componenten een oplossing bieden. Een combinatie van meerdere analyses en/of voldoende diepgaande analyse is echter vaak aangeraden, want zoals het schandaal met melamine in melk in Azië aantoonde, kon een eenvoudige meting van het eiwitgehalte de gefraudeerde melkpoeders niet onderscheiden van de echte (melamine werd toegevoegd om het eiwitgehalte van de aangelengde melkpoeders op peil te brengen).
Eiwitdetectie – immunologische tests
Het voorkomen van bepaalde eiwitten die species-specifiek zijn, is vaak erg gemakkelijk na te gaan met immunologische technieken zoals ELISA-kits. Ze worden vaak gebruikt voor dierlijke producten zoals melk en vlees. Nadeel aan deze technieken is dat deze niet kwantitatief zijn, dus dat zij louter de aan- of afwezigheid van een bepaalde species kunnen aantonen, en deze wijzen niet altijd op kwaad opzet. Dit zijn wel geschikte technieken om te controleren of het insluipen van ongewenste organismen in een levensmiddel geen ongewenste allergenen met zich meebrengt. Er dient natuurlijk wel rekening mee gehouden te worden dat in opgezuiverde producten niet altijd eiwitten aanwezig zijn, of dat de eiwitten door processing gedenatureerd of afgebroken zijn waardoor zij niet meer gedetecteerd kunnen worden.
DNA technieken
De komst van DNA methoden heeft eiwitanalyse voor een deel vervangen, omdat DNA nu eenmaal meestal wel aanwezig is in de voedingsmiddelen, en specifiek voor elk organisme, plantaardig of dierlijk, dat in de producten verwerkt werden. Erg geschikt voor authenticatie van vis- en vleesproducten, maar evenzeer voor confituren, authenticatie van cultivars (bvb durum tarwe, basmati rijst), etc… Net zoals bij eiwitdetectie dient er rekening mee gehouden te worden dat DNA-fragmenten niet altijd meer aanwezig zijn in opgezuiverde producten (oliën) of verwerkte producten, maar DNA is wel veel resistenter tegen afbraak tijdens processing dan eiwitten.
Isotoop analyse
Producten met een originelabel (dat voor de consument geldt als kwaliteitsgarantie) zijn vaak vatbaar voor originefraude, dat erg moeilijk te detecteren valt. Komt die honing wel echt uit Corsica, of die olijfolie uit Toscanië? Maar dankzij het vergelijken van isotopen in de chemische elementen van het product met die uit de bodem van het oorsprongsgebied kan geverifieerd worden of het product wel degelijk afkomstig is van de streek, en dit ongeacht de aard en de samenstelling van het product. De verhouding van isotopen van een chemisch element in de bodem zijn immers streekgebonden, en kunnen uitgetekend worden in ‘landkaarten’ ofte ‘isoscapes’. Een plant bouwt die chemische elementen in in dezelfde verhouding waarop ze in de bodem voorkomen, en zodoende is van planten, of plantaardige producten, via de isotopenverhouding te achterhalen waar deze vandaan komen. Daarnaast kan isotopenanalyse ook gebruikt worden om bepaalde plantaardige producten te onderscheiden, omdat de koolstofisotoopratio voor C4 planten zoals maïs anders is dan deze voor C3 planten (wordt onder andere gebruikt bij de onderscheiding van honing en maisstroop).
Wat te doen?
De wetenschappelijke wereld is niet stil blijven zitten, en heeft tal van mogelijkheden naar voor geschoven om de authenticiteit van een ruim gamma aan levensmiddelen te kunnen controleren op hun echtheid. De meeste analytische labo’s spelen hier ook op in en bieden tal van analyses aan om veel voorkomende vormen vormen van fraude te kunnen opsporen. Fraudeurs zijn echter creatief, en weten de meest abundante analyses soms handig te omzeilen. Dus indien fraude vermoed wordt, zal mogelijks beroep moeten gedaan worden op verder onderzoek naar nieuwe methoden om deze te ontmaskeren.
Bronnen en meer info
- USP food fraud database
- De vier ingrediënten waarmee het meest wordt gefraudeerd. Foodwatch, 11/05/2012
- Commissie gaat voedselfraude strenger aanpakken. De Redactie, 06/05/2013.
- Food Authenticity. Eurofins.co.uk
- Food Authenticity Testing. Applus Laboratories
- Detection strategies for food authenticity and genetically modified foods. Lüthy J (1999) Food Control, 10:359-361.
- Fingerprinting food: current technologies for the detection of food adulteration and contamination. Ellis DI, Brewster VL, Dunn WB, Allwood JW, Golovanovc AP & Goodacre R (2012) Chem. Soc. Rev., 41:5706–5727.
- Recent developments in food characterization and adulteration detection: technique-oriented perspectives. Cordella C, Moussa I, Martel A, Sbirrazzuoli N & Lizzani-Cuvelier L (2002) J. Agric. Food Chem., 50:1751-1764.
- Development and use of emerging technologies in DNA food authenticity analysis. Burns M Food Authenticity, 25(1): 28-30.