De allergie-epidemie, deel 10: Liever niet met sulfiet

Een pseudo-allergie (is wel reëel) 

Sulfiet is een buitenbeentje op de allergenenlijst, want eigenlijk is het geen allergeen. Een echte (IgE-gemedieerde) allergische reactie kan namelijk alleen door proteïnen en proteïne-achtige structuren worden uitgelokt, en dat is sulfiet duidelijk niet. Maar dat het op de lijst van verplicht te etiketteren allergenen staat heeft natuurlijk wel zijn redenen. Sulfiet kan namelijk een pseudo-allergene reactie teweeg brengen, waarbij zowel symptomatisch als op cellulair niveau dezelfde reacties tot uiting komen als bij een echte allergie, maar dan zonder de tussenkomst van antilichamen. Hoe dit dan wel precies gebeurt, is nog niet helemaal duidelijk. Wat wel duidelijk is, zijn de symptomen die net als bij een echte allergie gaan van hartkloppingen en netelroos over ademhalingsproblemen (astma) en zwelling van de ogen, mond en keel tot buikpijn, diarree, duizeligheid, braken en zelfs anafylactische shock. De symptomen van een pseudo-allergie treden wel vaak veel later op, soms tot dagen na de inname, waardoor het vaak erg moeilijk is om de component die de reacties uitlokt te achterhalen.

Omdat het zo moeilijk is om sulfiet als trigger voor een intolerantiereactie te ontdekken, is het ook moeilijk om exact te weten hoe vaak deze intolerantie voorkomt. De prevalentie in Westerse landen wordt momenteel ingeschat op 0.05-3.4% van de bevolking. Daarbij komt het vaker voor bij vrouwen en op volwassen leeftijd.

Belangrijk bewaarmiddel

Sulfiet is de verzamelnaam voor chemische stoffen die een sulfietgroep (SO32-) bevatten, zoals vrij en gebonden sulfiet, sulfiet en bisulfietionen, sulfietpoeder of gasvormig SO2.

Het wordt al eeuwen aan levensmiddelen toegevoegd om verkleuring en groei van micro-organismen te voorkomen, en het gistingsproces in alcoholische dranken te stoppen. Van nature ontstaat het ook bij fermentatie, en komt het voor in plantaardige voedingsmiddelen uit de lookfamilie zoals ui, knoflook, sjalot, prei, bieslook, en daslook.

De sulfiethoudende additieven zijn weergegeven in onderstaande tabel. De aanduiding ‘sulfiet’ moet echter pas op het etiket wanneer een product meer dan 10ppm (of 10mg/kg of liter) toegevoegd sulfiet bevat. Indien de concentraties lager liggen kan enkel het E-nummer vermeld worden. De drempelwaarde die reacties uitlokt in sulfietintolerante individuen ligt echter tussen 5 en 50 mg, en natuurlijk aanwezig sulfiet dient niet specifiek

Additieven die moeten gemeden worden bij een sulfietintolerantie.

E-nr	Naam	Type
E220	Zwaveldioxide (indirecte aanlevering sulfiet)	Bewaarmiddel
E221	Natriumsulfiet	Bewaarmiddel
E222	Natriumwaterstofsulfiet	Bewaarmiddel
E223	Natriummetabisulfiet	Bewaarmiddel
E224	Kaliummetabisulfiet	Bewaarmiddel
E225	Kaliumsulfiet	Bewaarmiddel
E226	Calciumsulfiet	Bewaarmiddel
E227	Calciumwaterstofsulfiet	Bewaarmiddel
E228	Kaliumwaterstofsulfiet	Bewaarmiddel
E150b	Alkalisulfietkaramel	Kleurstof
E150d	Sulfiet-ammoniakkaramel	Kleurstof
E163	Anthocyanine (indirecte aanlevering sulfiet)	Kleurstof

Doordat het een gegeerde hulpstof is in verwerkte voedingsmiddelen, én van nature voorkomt in een klasse van zeer populaire ingrediënten is de lijst te mijden voedingsproducten bij een sulfietintolerantie aanzienlijk. Voedingsmiddelen die sulfiet kunnen bevatten zijn onder meer:

• Groenten en kruiden uit de lookfamilie: ui, sjalot, prei, knoflook bieslook, daslook etc. en alle afgeleiden daarvan (onder andere ook kruidenmengelingen)
• Alcoholische dranken: Wijn, bier, cider, rum, whisky, brandy, likeuren, …
• Gekonfijte & gedroogde vruchten: abrikozen, pruimen, vijgen, druiven etc.
• Jam, vruchtenconserven, gelatine & vruchtensap
• Kant-en-klaarmaaltijden & kant-en-klaarproducten: sauzen, soepen, salades, magnetronmaaltijden etc.
• Azijn & mosterd + groenten in azijn, pekel of olie (augurken, olijven, zilveruitjes etc.)
• Vlees & (verwerkte) vleeswaren: paté, frituursnacks, knakworstjes, … maar ook vleesvervangers
• Vis (gedroogd & gezouten) + schaaldieren
• Aardappelproducten (chips, instant aardappelpuree e.a.), allerhande ontbijtgranen & graanproducten, (droge) koekjes en biscuits
• Maïzena & zetmeel
• Suiker, glucosestroop, maisstroop, suikerstroop etc.
• Chocolade, karamel & snoepgoed
• Babyvoeding, zuigelingenvoeding en opvolgvoeding
• (Gedroogde) paddenstoelen zoals champignons & shiitakes
• Rode kaas
• Gefermenteerde (zwarte) thee

‘Liever niet met sulfiet’ in de praktijk 

Een prevalentie die kan oplopen tot 3,4% van de bevolking, dat is toch niet niks. De moeite dus om eens te kijken hoe beperkt de keuze is voor diegenen die ermee moeten leven.

Een leuk neveneffect bij clean label 

Als bewaarmiddel is sulfiet mijden nog doenbaar. De clean label trend zet bedrijven aan om de E-nummers te mijden als ze niet echt essentieel zijn, waardoor groenten, fruit en vis in blik wonderwel sulfietvrij blijken. Mijn voorliefde voor gepekelde groenten heeft wel even moeten wijken, en ook de slaatjes misten wel wat pit zonder dressing of azijn. Een glaasje wijn erbij is onwaarschijnlijk, hoewel er steeds meer sulfietvrije wijn in de aanbieding is. Biologische producten hebben, door hun afkeer tegenover E-nummers wat meer kans om sulfietvrij te zijn, maar het is geen garantie: biologische wijn blijkt evengoed sulfiet te kunnen bevatten.

Bij mijn zoekwerk stootte ik bovendien op wondermiddeltjes zoals ‘Sulfree’, die sulfiet in dranken kan omzetten tot sulfaat, wat het probleem met de intolerantie oplost.

Eens wat anders dan look of ui?

In natuurlijke vorm alle sulfiet proberen mijden blijkt veel moeilijker – zeker in wintertijden wanneer prei en ui bijzonder populair zijn. Bovendien hoeft sulfiet dat van nature aanwezig is niet geëtiketteerd te worden, waardoor je echt heel goed moet kunnen inschatten waar overal sulfiet kan in zitten. Ook zijn alle sulfietrijke groenten en kruiden ontzettend populair als smaakmaker en smaakversterker, en is er minstens één van terug te vinden in zowat elke mogelijke kruidenmengeling en bouillon (probeer heus maar eens een kruidenmengeling te vinden zonder look, ui of bieslook…). Vandaar dat ook alle bereide gerechten, of het nu koelverse maaltijden, maaltijden in blik of gevriesdroogde soepjes zijn, een no-go zijn, tenzij je heel veel tijd hebt om in de supermarkt alle etiketten te lezen op zoek naar die éne zonder prei, look of ui (noch sulfiethoudende bewaarmiddelen). Tijd om wat origineler te worden met kruiderijen misschien?

Op restaurant gaan, daar lijkt al geen beginnen meer aan. De waslijst met instructies die je moet doorgeven doet menig ober in de haren krabben, en bovendien kan je er ook al geen wijntje of biertje bij bestellen.

Conclusie 

Sulfietintolerantie verdiend wel wat meer aandacht, en niet alleen als het aankomt op de toegevoegde sulfiet. In de horeca is er nog wel wat werk aan de winkel, maar ook de convenience producten in de winkelrekken zijn verdacht eenzijdig als je sulfiet probeert te mijden, en daar kan wel iets aan gedaan worden.

Bronnen

• Sulfietintolerantie, een overzicht van pathogenese, diagnose en behandeling. Bekker MK & Rustemeyer T. Nederlands tijdschrift voor allergie, 2009: Vol 9, nr. 4.
• Intolerantie voor sulfiet. Allergiediëtisten.com
• Sulfree. Sulfree.nl