Het aanbod van voedingsmiddelen met insecten in kaart gebracht

Een grote variantie aan producten

Om na te gaan welke producten op de markt aanwezig zijn, hanteren we drie verschillende strategieën. We bestuderen op het internet de online shops die zich specialiseren in voedingsproducten met insecten, we bezoeken de websites van producenten van voedingsmiddelen met insecten en zoeken in de nieuwsarchieven (GoPress Academic) naar artikelen over nieuwe insectenproducten. In dit artikel focussen we ons op voedingsproducten met een lange houdbaarheid die verkrijgbaar zijn via de (lokale) supermarkten of via Belgische en Nederlandse webwinkels. Verse producten en lokale of ambachtelijke producten, zoals pralines of ijs nemen we niet mee in dit onderzoek. De gepresenteerde gegevens hebben betrekking op de periode van november 2015 tot januari 2016. In maart 2016 hebben we de zo verkregen lijst een laatste keer geüpdatet. We voegden nieuwe producten toe en verwijderden de producten die inmiddels uit het aanbod zijn verdwenen.

In totaal registreerden we zo 40 verschillende producten. Deze lijst is niet exhaustief, producten die niet in de lijst staan, mogen altijd via e-mail doorgegeven worden aan leen.vanthielen@thomasmore.be . De grootste groepen zijn die waarbij de voedingsproducten worden bereid met meelwormen, gevolgd door de kleine meelworm en de krekel (zie figuur 1). Er zijn slechts enkele producten op de markt op basis van de sprinkhaan of de wasmotlarf. Tot voor kort was het mogelijk om via een Nederlandse webwinkel ook diverse snoepproducten te kopen met mieren, vlinders en schorpioenen. Die insecten staan niet op de lijst van tien eetbare insecten die toegelaten worden op de Belgische markt, opgesteld door het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen in afwachting van nieuwe en duidelijkere Europese wetgeving. Momenteel zijn er enkel nog een lolly op basis van schorpioenen en vodka met een eetbare schorpioen verkrijgbaar.

In bijna 2/3 van de producten die worden aangeboden, zijn de insecten zichtbaar of semi-zichtbaar verwerkt. Bij de eerste groep treffen we zowel diverse insectensoorten in hun pure vorm als insecten die duidelijk zichtbaar zijn verwerkt. In de groep van semi-zichtbare verwerkte voedingsproducten is het hele insect niet herkenbaar aanwezig, maar zijn er nog wel stukjes insect zichtbaar aanwezig. In iets meer dan 1/3 van de voedingsproducten zijn de insecten onzichtbaar verwerkt. Nochtans blijkt uit verschillende studies dat de drempel om voedingsmiddelen te eten waar insecten herkenbaar aanwezig te groot is voor consumenten. De bereidheid om te proeven is het grootst als insecten onzichtbaar verwerkt zijn in het eindproduct (Business, 2014; Lensvelt & Steenbekkers, 2014; Tan et al., 2015).

Het aanbod van voedingsmiddelen is zeer verscheiden, gaande van verschillende soorten proteïnerepen, tapenades, chocopasta, pasta tot verschillende soorten ‘vleesvervangers’ zoals burgers, schnitzel en kroketten. Verder is er ook een aanbod van snoepproducten zoals insectenlolly’s en nougat op de markt. Productcategorieën die in het lijstje ontbreken zijn o.a. proteïneshakes, pastasauzen, verrijkte bloem en kant-en-klare gerechten. Naar de aard van bereiding bekeken, geven verschillende auteurs aan dat insecten het best worden gebruikt in een aantrekkelijke en lekkere bereiding die voor de mensen klopt, met andere woorden in een bereiding die vertrouwd en geliefd is voor de consumenten (Hartmann, Shi, Giusto, & Siegrist, 2015; Tan et al., 2015). Ongeveer de helft van de producten die op de markt zijn, fungeren als vleesvervanger. Het gaat om de talrijke variaties van burgers, kroketten en wokblokjes. In de literatuur vinden we zowel argmumenten voor als tegen om insectenproducten te promoten als vleesvervangers. Het uitzicht van het product en de wijze waarop het wordt klaargemaakt, moet aansluiten bij de huidige eetcultuur, wat het geval is bij een hamburger (Dominic & Alexandra, 2015). Als je echt met hele insecten zelf aan de slag wil gaan, verschillen de afmetingen en de bereidingswijze in sterke mate voor verschillende insectensoorten. Hele insecten lenen zich meer voor recepten die noten of een andere crunchy toets behoeven. Het is ook zo dat in geen enkele cultuur (rijk of arm) het consumeren van insecten als superieur wordt gezien tegenover het eten van vlees. Daarom is het logischer om insecten niet als vleesvervanger maar als vervanger van noten te zien of een nieuwe categorisatie uit te werken (Deroy, Reade, & Spence, 2015; Shelomi, 2015).

Waar te koop?

De aanbieders van voedingsmiddelen met insecten zijn de laatste jaren erg zichtbaar aanwezig op allerlei festivals, evenementen of workshops om hun producten te promoten. Veel bezoekers zijn bereid om te proeven en zijn meestal zichtbaar positief verrast. Daarom is het belangrijk dat mensen die openstaan voor deze ervaring opnieuw de gelegenheid krijgen om de producten te kopen. Er is echter momenteel te weinig toegang tot betaalbare voedingsmiddelen met insecten. De zichtbaarheid in de winkels moet groter. In de literatuur wordt benadrukt dat veel innovaties aanbodsgericht werken, waarbij men veronderstelt dat het een kwestie is om een product massaal op de markt te brengen en dat de acceptatie en aankoop volgt (Looy, Dunkel, & Wood, 2014; Shelomi, 2015).

Als we nagaan waar producten verkrijgbaar zijn, kunnen we voor Nederland en België zes kanalen onderscheiden nl. cateringbedrijven, HORECA-zaken, evenementen, buurtwinkels, supermarkten en webwinkels. Er zijn verschillende cateringbedrijven actief die die gerechten aanbieden met insecten als één van de ingrediënten. Ook vinden we meerdere HORECA-zaken die gerechten met insecten aanbieden. Specifiek voor België is er ook het aanbod van frituren die een snack met insecten op de kaart hebben staan en zijn er ook enkele studentenrestaurants die regelmatig insectenburgers op het menu zetten. Hier en daar vind je producten met insecten in de lokale buurtsupermarkt. Wat betreft de grote supermarktketens zijn er in België producten verkrijgbaar in Carrefour en Bio-Planet. Heel vaak worden supermarkten uitgebaat door zelfstandige zaakvoerders en vind je de voedingsmiddelen ook terug in andere supermarktketens. Verder zijn er de webwinkels waar de liefhebber allerlei producten bereid met insecten kan bestellen. Tot slot vind je voedingsmiddelen met insecten vaak terug op evenementen, festivals en workshops allerhande.

Opvallend is dat de sector erg in beweging is, veel zaakvoerders gaan mee in de nieuwe hype en er verschijnen veel artikelen in plaatselijke kranten over HORECA-zaken waar o.a. de insectenburgers en insectenkroketten voortaan op het menu staan. Als de verkoopcijfers tegenvallen dan worden die producten in alle stilte terug afgevoerd. Producenten van insectengebaseerde producten zijn vaak niet transparant over de plaatsen waar hun producten verkrijgbaar zijn. Er is dus wel degelijk een aanbod voor de geïnteresseerde consument maar ze moeten er wel zelf actief op zoek naar gaan. De consument die op een evenement een product proeft en interesse heeft zou dat product gemakkelijk moeten kunnen kopen. Dat is tot op heden niet het geval.

Het is ook zo dat consumenten niet altijd op de hoogte zijn van het aanbod in hun supermarkt en de zichtbaarheid in de winkel is vaak niet erg groot. Een aantal producten die inmiddels op de markt zijn, worden door de uitbaters van de supermarkten in de rekken bij de vegetarische producten geplaatst. Niet-vegetariërs die interesse hebben in voedingsproducten met insecten zullen ze daar niet snel vinden. Andere op insecten gebaseerde producten bevinden zich in de vriesafdeling of in de beenhouwerij, maar ook hier wordt vaak weinig ruchtbaarheid gegeven over de aanwezigheid en plaats van die producten.

Tot slot ontbreekt het de consumenten vaak aan informatie. Als er een nieuw product in de rekken komt, zou het een grote meerwaarde zijn indien er tegelijkertijd bereidingstips of suggesties voor lekkere combinaties worden meegegeven (Business, 2014; Looy et al., 2014). De consument wordt nog teveel aan zijn lot overgelaten en moet zelf achter informatie zoeken.

En de consument?

Regelmatig staan er artikelen in de krant over voedingsproducten met insecten die terug uit de rekken verdwijnen. Betekent dat dat de consument nog niet klaar is voor deze producten? Het is moeilijk om hierover uitspraken te doen wanneer men niet weet hoe deze producten in de markt zijn gezet, hoe consumenten werden benaderd en hoe groot de zichtbaarbaarheid van die producten in de supermarkt is. Misschien is het wel zo dat het grote publiek er nog niet klaar voor is, maar er zijn zeker bepaalde doelgroepen die wel open staan voor dit soort voedingsproducten. De dag van vandaag zijn er tal van gezondheidsbewegingen en diëten waarin natuurlijke voeding zonder toevoegingen centraal staat. In die groepen zouden de hoge proteïnebevattende insecten kunnen aanslaan (Shelomi, 2015). Uit onderzoek van Verbeke (2015) blijkt dat jonge mannen die vlees minder belangrijk vinden, die openstaan voor nieuw voedsel en die de ecologische impact van hun voedselkeuze belangrijk vinden, het meeste kans maken om open te staan voor deze nieuwe voedselbron. Ook andere auteurs schuiven de jonge generatie naar voor als potentiële consument, omdat ze meer oog heeft voor duurzaam voedsel. Ook allerlei zijstromen rond ecologie en duurzaamheid zullen zeker openstaan voor voedingsproducten met insecten (Looy et al., 2014).

Momenteel loopt er een Flanders’ FOOD CORNET-project (ENTOMOFOOD), waarin een marktonderzoek wordt gevoerd bij een doorsnee van de Belgische bevolking naar hun houding tegenover voedingsproducten met (onzichtbaar) verwerkte insecten. De resultaten van dat onderzoek zullen ons in staat stellen om potentiële doelgroepen af te bakenen, en om adviezen te formuleren over welke producten met insecten het best in de markt worden gezet. In het najaar van 2016 zijn de resultaten hiervan bekend en zullen we hierover opnieuw berichten in een Radar-artikel.

Bronnen

• Business, N. N. (2014). Commercialising edible insects. How to market the impossible. Retrieved from London:
• Dominic, G., & Alexandra, S. (2015). Edible Insects and the Future of Food: A Foresight Scenario Exercise on Entomophagy and Global Food Security: Institute of Development Studies, Brighton, UK.
• Hartmann, C., Shi, J., Giusto, A., & Siegrist, M. (2015). The psychology of eating insects: A cross-cultural comparison between Germany and China. Food Quality And Preference, 44, 148-156. doi:10.1016/j.foodqual.2015.04.013
• Lensvelt, E. J., & Steenbekkers, L. (2014). Exploring consumer acceptance of entomophagy: a survey and experiment in Australia and the Netherlands. Ecology of food and nutrition, 53(5), 543-561.
• Looy, H., Dunkel, F. V., & Wood, J. R. (2014). How then shall we eat? Insect- eating attitudes and sustainable foodways.(Report). Agriculture and Human Values, 31(1), 131.
• Shelomi, M. (2015). Why we still don't eat insects: Assessing entomophagy promotion through a diffusion of innovations framework. Trends in Food Science & Technology. doi:10.1016/j.tifs.2015.06.008
• Tan, H. S. G., Fischer, A., Tinchan, P., Stieger, M., Steenbekkers, L., & van Trijp, H. (2015). Insects as food: Exploring cultural exposure and individual experience as determinants of acceptance. Food Quality And Preference, 42, 78-89. doi:10.1016/j.foodqual.2015.01.013