With a little help from my friends...

Vele handen maken licht werk. Dit geldt ook voor wetenschap en onderzoek. Met de hulp van vrijwilligers worden grootschalige wetenschappelijk projecten waargemaakt. Zit hier ook toekomst in voor het voedingsonderzoek?

Aanleiding

Enkele maanden geleden werd mijn aandacht getrokken door de vele blauwe bordjes die overal aan de huizen verschenen. ‘Curieuzeneuzen’ stond erop.

friends

Elk bordje was een van de 20000 meetpunten in Vlaanderen waar stikstofdioxide gemeten werd. Er waren dus 20000 Vlamingen bereid om mee te werken aan dit grootschalig onderzoek naar luchtkwaliteit. In werkelijkheid waren het er nog veel meer, want toen mijn man wilde meedoen kreeg hij de boodschap dat er al genoeg kandidaten waren. Blijkbaar meldden 53000 Vlamingen zich aan om te mogen meedoen. De onderzoekers selecteerden 20000 meetpunten. Benieuwd naar de resultaten van dit onderzoek: https://curieuzeneuzen.be/

Zoveel burgers die meewerken aan de wetenschap. Dat is citizen science (of burgerwetenschap). 

Wat zou dat kunnen betekenen voor onderzoek binnen ons domein, binnen voeding? 

Wat is citizen science?

De tijd dat wetenschappers samentroepten in een donker laboratorium, zonder dat de buitenwereld precies wist wat ze uitvoerden, is voorbij. Meer en meer onderzoekers schakelen vandaag de hulp in van vrijwilligers zonder academische achtergrond om grootschalige projecten waar te maken. Citizen Science brengt wetenschap en het volk samen. Enthousiaste vrijwilligers en wetenschapsfans helpen de wetenschap door metingen of observaties te doen, spelletjes te spelen, wiskundige berekeningen uit te voeren of foto’s te klasseren. Dankzij Citizen Science is het mogelijk om met meerdere handen dubbel zoveel werk te verzetten. En als burger kan je het onderzoek dat jij belangrijk vindt, een duwtje in de rug geven.

10 Principes van de burgerwetenschap

De European Citizen Science Association (ECSA) is een non-profit organisatie, met hoofdkwartier in Berlijn, die werd opgezet om de groei van citizen science in Europa aan te wakkeren om zo de betrokkenheid van het grote publiek in wetenschappelijke processen te vergroten. Dit doen ze door citizen science projecten te initiëren en te ondersteunen en door onderzoek te doen naar citizen science. Deze associatie stelde in 2015 10 principes van de burgerwetenschap op. 

  1. Burgerwetenschappelijke projecten betrekken burgers actief bij wetenschappelijk onderzoek dat nieuwe kennis of inzichten oplevert. 
  2. Burgerwetenschappelijke projecten leiden tot een echt wetenschappelijk resultaat. 
  3. Zowel de professionele wetenschappers als de burgerwetenschappers hebben baat bij hun deelname; 
  4. Burgerwetenschapers kunnen, als ze dat willen, deelnemen aan verschillende fases van het wetenschappelijk proces. 
  5. Burgerwetenschappers krijgen feedback vanuit en over het project. 
  6. Burgerwetenschap wordt beschouwd als een onderzoeksaanpak zoals elke andere, met beperkingen en risico’s op fouten, waar rekening mee moet worden gehouden en waarvoor moet worden gecontroleerd. 
  7. Data en metadata van citizen-science projecten worden openbaar ter beschikking gesteld en indien mogelijk worden de resultaten open access gepubliceerd. 
  8. Burgerwetenschappers krijgen erkenning in de projectresultaten en publicaties. 
  9. Burgerwetenschapsprogramma’s worden geëvalueerd op hun wetenschappelijke output, kwaliteit van de data, ervaring van de deelnemers en op hun bredere impact op de maatschappij of het beleid. 
  10. De projectleiders van citizen-science-projecten houden rekening met juridische en ethische kwesties aangaande copyrights, intellectuele eigendom, overeenkomsten voor het delen van data, vertrouwelijkheid, erkenningen en de milieueffecten van alle activiteiten. 

Iedereen wetenschapper

In Vlaanderen is de website ‘Iedereen wetenschapper’ de plek waar iedereen aan wetenschap kan doen, wat ook je achtergrond is. Het platform bundelt zoveel mogelijk Citizen Science projecten: wetenschappelijke studies waar niet-wetenschappers aan kunnen deelnemen, gaande van vogeltellingen over games voor kankeronderzoek tot het analyseren van foto’s van het heelal. Iedereen Wetenschapper wil wetenschap en maatschappij dichter bij elkaar brengen door mensen te motiveren om deel te nemen aan wetenschappelijk onderzoek en wetenschappers enthousiast te maken om met niet-experts samen te werken.

Iedereen Wetenschapper is een initiatief van Eos Wetenschap, gesteund door de Jonge Academie Vlaanderen en Scientific American. Iedereen Wetenschapper is aangesloten bij de internationale Citizen Science Association en bij de European Citizen Science Association (ECSA).

Wat gebeurt er al rond voeding?

Na een korte zoektocht op de website ‘Iedereen wetenschapper’ en in google kwam ik op volgende voedingsgerelateerde onderwerpen en projecten. 

friends

Een aantal van de citizen science-projecten werken rond variatie in microbiële samenstelling. Bijvoorbeeld data over de darmflora van zoveel mogelijk mensen worden in verschillende projecten verzameld. De vrijwilligers wordt gevraagd een staal van hun stoelgang op de sturen naar de onderzoekers en zij analyseren de microbiële samenstelling van deze stalen. In Vlaanderen loopt reeds een aantal jaren het Vlaams Darmflora-project, georganiseerd door VIB. Zij collecteerden al stalen van meer dan 5000 Vlamingen. Dit ging van eenmalige staalnames tot een opvolging gedurende 150 dagen met verschillende staalnames en een tracking van fysieke activiteit en luchtverontreiniging. Voor het hele logistieke gebeuren rond dit project werkten ook vele apothekers mee. En huisartsen stonden in voor de bloednames van de vrijwilligers. Kortom een samenwerking tussen vele mensen die hun steentje willen bijdragen aan de wetenschap. Dit leverde en levert nog steeds een schat van informatie op. Het mysterie van het darmmicrobioom en de link met de gezondheid wordt zo stapje voor stapje verder ontrafeld. 

Binnen deze studie gaat een Vlaamse producent van probiotische voeding de uitdaging aan om het effect van zijn probiotica op de darmflora wetenschappelijk te laten bevestigen. Ze roepen een eigen subgroep van vrijwilligers op die gedurende twee weken de probiotische producten consumeren. De darmflora van deze vrijwilligers wordt vervolgens geanalyseerd. 

In Amerika en de UK lopen gelijkaardige projecten: American Gut  en British gut .

Hoe verschilt de microbiële samenstelling van zuurdesems van thuisbakkers? Opnieuw zijn de onderzoekers geïnteresseerd in de microbiële variatie die er zit in de verschillende zuurdesems afhankelijk van de plaats waar ze bereid werden. Aan dit project is een analyse van het broodkruim verbonden. De vrijwillige thuisbakkers sturen een foto van een sneetje van het brood dat ze net bakten met hun eigen zuurdesem door naar de onderzoekers. De kruimstructuur wordt geanalyseerd en er wordt getracht linken te leggen met de microbiële samenstelling van de zuurdesem. 

friends

Nog een project rond microbiële samenstelling is het Ferme Pekes-project van Universiteit Antwerpen. Voor dit project fermenteerden 40 deelnemers uit de regio stad Antwerpen in hun eigen keuken wortels. Daarbij werd wortelsap bewaard in een luchtdichte bokaal, waarna micro-organismen het fermentatieproces op gang brengen. Uiteindelijk leidt dit tot een laagcalorisch sap met een unieke frisse en lichtzure smaak en langere houdbaarheid. 

Ook rond voedselverlies lopen verschillende projecten. Hierover vond ik op de website van het Stockholm environment institute (SEI) een mooi overzicht van lopende of recent afgeronde projecten. Vele projecten meten het voedselverlies en bestuderen waarom voedsel weggegooid wordt, terwijl andere projecten de implementatie van strategieën/oplossingen tegen voedselverlies opvolgen. Andere projecten handelen over de betrokkenheid van de deelnemers in waste management strategieën. Verschillende methoden worden gehanteerd gaande van het apart sorteren van voedselafval, over camera’s in de vuilbakken, in frigo’s, op de deelnemers, over dagboeken en vragenlijsten, tot het gebruik van online user communities. Deze projecten liepen in verschillende gemeenschappen (zoals gevangenissen, scholen, online, bij de deelnemers thuis. 

Rond het effect van voeding op gezondheid zijn er ook een aantal studies lopend. Deze handelen meestal rond het effect op een of ander ziektebeeld (zoals kanker), en (nog) niet rond het effect op de globale bevolking. Hoewel besluiten voor specifieke patiënten-groepen natuurlijk ook relevant zijn voor de globale bevolking. In Nederland is recent een project goedgekeurd in deze context. MijnEigenOnderzoek / MyOwnResearch verzamelt data van de gezondheidsexperimenten die de miljoenen mensen met chronische aandoeningen dagelijks ondernemen om hun klachten te verminderen en fit te blijven. Hun bevindingen en gezondheidsdata zijn uiterst waardevol voor de hele gezondheidssector. Het initiatief gaat uit van “Mijn data/onze gezondheid”, zij verzamelden in het verleden al data van volgende doelgroepen: diabetes, cardio en prostaatkanker. 

Wat gaat er nog gebeuren?

Er is dus al heel wat gaande rond voeding, maar er kan nog veel meer gebeuren. Citizen Science wordt meer en meer aantrekkelijk door de voortschrijdende technologie en digitalisering, die dergelijke projecten mogelijk maken. Met allerhande apps kan de burger gemakkelijk processen monitoren en meten. Tegelijkertijd gebruikt Citizen Science talrijke aspecten uit de internetcultuur zoals forums, gaming en sociale media. Citizen Science speelt ook in op de vraag van de burger om beter geïnformeerd te worden over het gebruik van belastingsgeld, en anderzijds de wens van de burger om betrokken te worden bij de vraag welke wetenschap ze willen. 

Minister van Innovatie Philippe Muyters kondigde vorig jaar op de Dag van de Wetenschap aan dat hij de Citizen Science Community in Vlaanderen ging versterken met een kenniscentrum. RVO-Society, een organisatie die vandaag een belangrijke brug slaat tussen wetenschap en onderwijs, neemt deze rol opnemen. Daarnaast lanceerde de minister een citizen science-oproep van 1 miljoen euro, om onderzoekers die burgers bij hun onderzoek willen betrekken te stimuleren. Een goed project kon tot 150.000 euro steun krijgen. De tweede helft van dit jaar startten volgende projecten: 

AIRbezen@School: meting van luchtkwaliteit d.m.v. aardbeiplantjes, specifiek gericht op scholen;

SPIN-CITY: spinnen als barometer voor omgevingstemperatuur en insectenpopulaties;

Insecten: vriend of vijand?: in kaart brengen van de bladluisgevoeligheid en standplaats van verschillende boomsoorten;

VLINDER: onderzoek naar de invloed van de lokale omgeving op het klimaat;

Vespa-watch: opvolgen van de invasie van de Aziatische hoornaar;

Knappe k(n)oppen: onderzoek naar de invloed van daglengte, winter- en lentetemperatuur op het verschijnen van boombladeren;

Oog voor Diabetes: annoteren van netvliesbeelden in de strijd tegen diabetes.

Hopelijk in een volgende oproep iets meer voedingsgerelateerde projecten!

 

Bronnen

www.iedereenwetenschapper.be

Vlaams darmflora project

Jonge academie

Stockholm Environment Institute: literatuuroverzicht food waste

European citizen science association

gerelateerde artikels