De Vlaming wordt zoals elke Europeaan steeds ouder. Ongeveer 20% van de Vlamingen is ouder dan 65 en ongeveer 3% is ouder dan 85. Een belangrijke uitdaging is om deze groter wordende groep volwassenen zowel thuis als in het woonzorgcentrum gezond en actief te houden. Bij ouderen werken de vertering, de absorptie en de metabole processen in het lichaam minder efficiënt waardoor lichamelijke en cognitieve functies achteruitgaan. Een onopvallende, sluimerende vorm van ondervoeding kan leiden tot bijvoorbeeld een sneller verlies van zelfstandigheid, meer complicaties bij ziekte en een hoger mortaliteitsrisico. De preventie van ondervoeding bij thuiswonende ouderen of bij ouderen in een woonzorgcentrum verdient daarom meer aandacht.
Ben jij 50+? Dan zijn eiwitten en lichaamsbeweging extra belangrijk voor een gezond en actief leven
Gepubliceerd op 19 augustus 2021
Hoe voeding kan bijdragen tot langer gezond en actief thuis wonen werd recent onderzocht in het Europees project PROMISS. PROMISS staat voor ‘PRevention Of Malnutrition In Senior Subjects’ en focuste op de preventie van eiwit- en energie-ondervoeding bij thuiswonende ouderen. Een vijfde tot de helft van de thuiswonende ouderen in Europa is namelijk ondervoed of loopt risico op ondervoeding, vooral op het gebied van eiwitten. Een handige gids met concrete tips rond voeding en beweging vatten de resultaten van dit project samen.
Gezonde voeding is natuurlijk belangrijk op elke leeftijd maar toch zijn er enkele aandachtspunten bij oudere volwassenen zoals de energie-inname en een hogere behoefte aan bepaalde voedingsstoffen. Vanaf 50 jaar verliezen we geleidelijk aan spiermassa. Dit kunnen we beperken door genoeg eiwitten te consumeren en regelmatig te bewegen. Daarnaast is het eten van grote hoeveelheden vaak niet meer mogelijk waardoor aandacht voor wat je eet veel belangrijker wordt.
Een oudere persoon eet best 1 g eiwit per kg lichaamsgewicht per dag. Dus een persoon met een gewicht van 60 kg eet idealiter 60 g eiwitten per dag.
Zo werd op basis van de resultaten besloten dat oudere volwassenen per dag best 1 g eiwit per kg lichaamsgewicht eten om optimaal fysiek te functioneren. Verder eet je best één keer per dag een grote hoeveelheid eiwit (minstens 30 g eiwit in één maaltijd) in plaats van kleinere hoeveelheden verspreid over de dag. Voorbeelden van maaltijden met 30 g eiwit zijn volkorenbrood belegd met kaas en een glas melk of kipfilet met rijst en een groene salade. De juiste eiwitinname op oudere leeftijd zal de mobiliteit, lichamelijke activiteit en de werking van het immuunsysteem bevorderen.
Meer eiwitten consumeren, doe je best geleidelijk aan en met producten die veel eiwitten bevatten. Door bijvoorbeeld eiwitrijke drankjes te kiezen, kan je een vol of opgeblazen gevoel vermijden. Bij een verminderde eetlust of een vegetarisch dieet kunnen eiwitverrijkte producten een oplossing bieden om voldoende eiwitten te eten. Let wel, oudere volwassenen met ernstige nierziekten vermijden best een hoge dagelijkse eiwitinname. Consulteer zeker een arts bij twijfel.
Naast eiwitinname is lichaamsbeweging ook van belang. Op basis van het PROMISS-onderzoek wordt aangeraden 30 minuten per dag te bewegen. Dat verbetert het fysiek functioneren en dus ook de algemene levenskwaliteit. Hoe langer, frequenter en intensiever oudere volwassenen bewegen, hoe meer hun gezondheid er baat bij heeft. Je kiest best voor activiteiten om spieren en botten te versterken zoals krachttraining. Probeer sedentair gedrag zoveel mogelijk te beperken.
Maar wat eten we nu in een woonzorgcentrum?
In het kader van het Flanders’ FOOD-project FoodCare hebben we de weekmenu’s van een aantal Vlaamse woonzorgcentra en hun maaltijdleveranciers geanalyseerd. FoodCare is een COOCK-project waarin we proberen de kwaliteit van de warme maaltijd in een zorgcontext te verbeteren door alle actoren in de keten van primaire grondstof tot geserveerde maaltijd op elkaar af te stemmen. In totaal bekeken we tot nu toe 200 warme maaltijden die aangeboden worden aan ouderen door 6 zorgorganisaties.
Ouderen verkiezen aardappelproducten boven rijst en pasta. Groentenmixen en fruit worden samen met vis en kip het meest geserveerd tijdens de warme maaltijd.
Een warme maaltijd bevat drie componenten: een zetmeel-, eiwit- en groentencomponent. De meest voorkomende producttypes per component staan in de tabel hieronder. De oudere populatie in Vlaanderen verkiest duidelijk aardappelproducten zoals puree en gekookte en gebakken aardappelen boven rijst en pasta. Vis, kip en varken worden het meest geserveerd als eiwitcomponent, gevolgd door gehaktproducten zoals hamburgers en blinde vink. Uit de dataset blijkt ook dat de groentencomponent heel vaak een groentenmix is zoals primeurgroenten, Provençaalse groenten en ratatouille. 12,5% van de gerechten bevatte fruit (bv. appelmoes en peer) in plaats van groenten. Andere groenten die vaak geserveerd worden zijn wortelen, bonen, prei en broccoli. In de analyse hebben we geen rekening gehouden met de soep die meestal ook standaard deel is van de warme maaltijd.
De tabel toont de samenstelling van een warme maaltijd geserveerd aan ouderen in een zorgcontext. Een warme maaltijd bestaat uit een zetmeel-, eiwit- en groetencomponent. Voor elke maaltijdcomponent wordt de frequentie van enkele producttypes weergegeven. De frequentie toont hoeveel procent van de maaltijden dit producttype bevatten. In totaal werden 200 warme maaltijden geanalyseerd.
Zoals hierboven vermeld, is kip een goede keuze om voldoende eiwit te consumeren. Eén portie kipfilet (100 g) bevat ongeveer 29 g eiwit. Dit wil zeggen dat ouderen die een volledige portie kipfilet opeten de aanbevelingen uit het PROMISS-project volgen om één keer per dag een grote hoeveelheid eiwit te consumeren. Maar omdat ouderen vaak een verminderde eetlust of kauw- en slikproblemen hebben, is het volledig consumeren van de warme maaltijd niet altijd even evident. Het is dus belangrijk voldoende nutriënten in een klein volume ofwel nutriëntdense gerechten aan te bieden. Nog een voordeel van deze gerechten is dat de oudere de maaltijd volledig kan consumeren wat zorgt voor een betere maaltijdbeleving. Volgens onze database worden nutriëntdense warme maaltijden niet standaard aangeboden aan de oudere populatie in Vlaanderen. Wel krijgen ouderen bijvoedingen tussen de hoofdmaaltijden om hun proteïne-inname te verhogen.
Natuurlijk is de warme maaltijd maar een deel van de dagelijkse voeding. De samenstelling van het ontbijt en van de typische broodmaaltijd zijn dus ook belangrijk om voldoende nutriënten en eiwitten te consumeren.
Wil je als voedingsbedrijf inspelen op de nood aan eiwitrijke voeding voor ouderen, bekijk dan zeker het stappenplan ‘New food product and concept development for older adults’ en de bijhorende video’s. Dit stappenplan werd ontwikkeld door Hogeschool VIVES, Has Hogeschool en enkele voedingsbedrijven (Kelloggs, Fonterra, Labaratoire Grand Fontaine, Frigilunch en Henri Food) binnen het PROMISS-project.
Bekijk ook zeker de roadmap Zorg die Flanders’ FOOD binnen de werking van het open onderzoeks- en innovatieplatform NuHCaS, samen met Hogeschool VIVES, ILVO, TUA West en POM West-Vlaanderen uitwerkte. Past je idee binnen een van de concepten, aarzel niet om ons te contacteren.
Met dank aan I-mens, Kotee (Motena), Ruddersstove, Squatina, Zorgband Leie & Schelde en Zorg Kortrijk voor het beschikbaar stellen van hun weekmenu’s.
Bronnen
https://www.promiss-vu.eu/nl/
https://www.uzgent.be/nl/home/Lists/PDFs%20patienteninformatiefolders/gezonde-voeding-75plussers.pdf
https://www.nice-info.be/per-leeftijd/50-plussers/aandachtspunten-voeding
https://www.nice-info.be/nutrinews/ondervoeding-bij-ouderen-voorkomen
https://www.statistiekvlaanderen.be/nl/bevolking-naar-leeftijd-en-geslacht
https://www.promiss-vu.eu/wp-content/uploads/table_2_NL.pdf