Een gezamenlijke visie en strategie rond duurzame verpakkingen

Tegen 2030 zouden alle voedselverpakkingen circulair moeten zijn. Geen gemakkelijke opdracht, maar het is wel nodig om een versnelling hoger te schakelen en ambitieus te zijn op gebied van circulariteit in verpakkingen. Bovendien kunnen we ook aan de snelle evolutie van digitalisering en personalisatie niet voorbijgaan. Om deze uitdagingen aan te gaan en maximaal in te spelen op de opportuniteiten was er nood aan een ketenoverschrijdende en crosssectorale benadering van verpakkingen voor voeding. 

De noden en uitdagingen van de bedrijven doorheen de hele voedselverpakkingsketen werden hierbij in kaart gebracht via interactieve brainstormsessies, en dit vanuit de invalshoeken van Pack4Food en van de vier speerpuntclusters voor agrovoeding, materialen, chemie en kunststoffen en logistiek. In het proces werden een 50-tal bedrijven betrokken via meetings en bilaterale gesprekken. Daarnaast werd ook input verzameld bij kennisinstellingen, netwerkorganisaties en federaties. Het proces resulteerde in een gezamenlijke visie en strategie, onder de vorm van een roadmap, die de komende jaren als leidraad kan dienen om projecten op te starten rond duurzame verpakkingen.

De roadmap focust op drie domeinen: meer circulaire verpakkingen, intelligente verpakkingen en logistieke processen. Onderstaande visualisatie illustreert de verschillende concepten binnen de strategische onderzoeks- en innovatieagenda voor de voedingsverpakking van de toekomst.   

Zoals bij de andere Flanders’ FOOD roadmaps is ook hier de roadmap opgebouwd uit concepten die richting geven aan innovatie-initiatieven die over een tijdshorizon van 10 jaar de bedrijven in het ketensysteem ondersteunen in duurzame groei. De nadruk ligt daarbij op het initiëren en ontwikkelen van vraaggedreven onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten aangevuld met disseminatie-, demonstratie- en implementatie-acties. Met de roadmap lanceren de partners een warme oproep om deel te nemen aan innovatie trajecten en project ideeën voor te stellen. Projectideeën die passen binnen één of meerdere concepten zijn steeds welkom om mee te bouwen aan een toekomstproof ketensysteem voor voedselverpakkingen.

Thema 1: Circulaire verpakkingen

De toenemende wereldbevolking en verstedelijking, maar ook klimaatveranderingen, benadrukken de noodzaak om voedselverspilling tegen te gaan, terwijl de voedselveiligheid gegarandeerd moet blijven tegen betaalbare kost. Tegelijkertijd worden ecosystemen zwaarbelast en zijn bepaalde grondstoffen bijna uitgeput. Daarom heeft de Europese Commissie in 2015 een actieplan goedgekeurd om de overgang van Europa naar een circulaire economie te versnellen en een duurzame economische groei te bevorderen. In verschillende waardenketens werden er vijf prioriteiten geïdentificeerd om de transitie naar een circulaire economie te versnellen waaronder kunststoffen, voedselverspilling, kritieke grondstoffen, biomassa en biogebaseerde materialen. Deze prioriteiten hebben een directe impact op voedselverpakkingen doorheen de hele keten.

In dit eerste thema streven we ernaar om tegen 2030 voedingsproducten op een duurzamere wijze tot bij de consument te brengen. Dit houdt in dat niet meer verpakkingen gebruikt worden dan nodig zijn om de kwaliteit en veiligheid van voedingsproducten te garanderen en voedselverlies tegen te gaan. De verpakkingen die gebruikt zullen worden zijn of herbruikbaar en/of volledig recycleerbaar, en worden ook effectief gerecycleerd. Dit is in overeenstemming met het engagement van Fevia en Europa om te evolueren naar een duurzamer verpakkingsbeheer.

Om dit waar te maken is er nood aan meer bewustwording, onderzoek en ontwikkeling van nieuwe verpakkingsmaterialen, concepten en systemen, evenals optimalisatie van de sorteer- en recyclage processen. Samenwerking en uitwisseling van informatie doorheen de volledige keten is daarbij essentieel.

Concept 1: Ecodesign

Implementeren van eco-design vanaf start, in ontwerpproces van verpakkingen.

Het is belangrijk om bij het ontwerp van een verpakking rekening te houden met de end-of-use opties. Deze laatste fase zal de lus in het systeem sluiten en toelaten verpakkingen te hergebruiken of gebruikte/gerecycleerde materialen terug te brengen in het productieproces (‘circulariteit’). Een doordacht ontwerp en businessmodel kan helpen om verpakkingen na gebruik te kunnen blijven hergebruiken of recycleren. In dit proces moet ook de consument zelf betrokken worden, in een circulaire economie zijn immers alle partners belangrijk.

Concept 2: Sort & Recycle

Verbeterde sorteer- & recycleerprocessen, en het circulair denken van de voedingsproducent stimuleren; ‘welke verpakkingsmaterialen kunnen hergebruikt of gerecycleerd worden?’.

Het uiteindelijke doel van de New Plastics Economy is om een systeem te ontwerpen waarbij plastic verpakkingen nooit afval worden en opnieuw in de economie kunnen komen als een waardevol biologisch of technisch materiaal.

“Om het probleem van plastic verpakkingen wereldwijd op te lossen, moeten we de hele keten goed heroverwegen. Geen enkele producent, detailhandelaar, fabrikant of verwerker van kunststoffen kan dit alleen doen. Het hele systeem moet verschuiven." Ellen MacArthur, Founder, The Ellen MacArthur Foundation.

Concept 3: Communication

Een verhoogde communicatie over circulaire economie en de link met duurzaam verpakken.

Voor verpakkingsfabrikanten is de tijd rijp voor de overgang naar meer duurzame materialen. In een Mintel-rapport (2018) werden twee belangrijke trends op het gebied van duurzaamheid belicht: verpakkingen die voedselverspilling vermijden en verpakkingen die plasticafval in de oceanen verminderen. Er is ook een sterke trend naar meer composteerbare en recycleerbare verpakkingen. Hierbij is het echter belangrijk de consument niet te verwarren en daarmee samenhangend verkeerd sorteergedrag te veroorzaken. Zo zijn bijvoorbeeld niet alle biodegradeerbare verpakkingen thuiscomposteerbaar! Bovendien bestaat er heel wat misvattingen en verkeerde percepties bij de consument over de duurzaamheid van een verpakt voedingsmiddel.

Concept 4: Interest group

Het versterken van de samenwerking tussen nationale en internationale actoren doorheen de gehele voedselketen om nieuwe verpakkingsontwikkelingen beter op elkaar af te stemmen voor gebruik, hergebruik en recyclage.

Er bestaat een grote diversiteit aan formaten aan verpakkingen die onder andere een impact hebben op de stapelbaarheid. Bovendien wordt vaak op verpakkingskwaliteit bespaard, wat het risico op schade vergroot, met voedselverlies als gevolg. Mogelijke oplossingen kunnen zijn: een betere kwaliteit van verpakkingen of een hogere mate van standaardisering van verpakkingen die hergebruik stimuleren.

Concept 5: Improved packaging

Verminder voedselverspilling en -verliezen door verlengde houdbaarheid van voedsel.

Er is steeds meer bezorgdheid rond voedselverspilling. Verpakkingen kunnen helpen voorkomen dat voeding bederft of beschadigd wordt. Individuele porties voor bepaalde voeding, afdichtingstechnieken en beschermende materialen kunnen er voor zorgen dat voedsel beter bewaard en langer gegeten wordt en dus niet verloren gaat. In een studie van Mintel (2016) zei 80% van de respondenten dat het verminderen van voedselverspilling net zo belangrijk is als het verminderen van verpakkingsafval. 54% zou meer betalen voor extra verpakkingsfuncties, zoals hersluitbaarheid en portiecontrole, en 56% zou de ene verpakking boven de andere kiezen als deze beter zou voorkomen dat voedsel slecht wordt. Verschillende bewoordingen zoals vervaldatum, uiterste verkoopdatum en houdbaarheidsdatum op de verpakking kunnen ook voor verwarring zorgen.  

Mintel-voorspelling:

"De wegwerpcultuur van voedsel van vandaag zal evolueren naar een die de rol van verpakkingen begrijpt en omarmt als een primaire manier om wereldwijd voedselverspilling te verminderen."  

Thema 2: Actieve, intelligente en gepersonaliseerde verpakkingen

De behoeft aan ‘aantrekkelijke’ en ‘geavanceerde’ verpakkingen neemt elke dag toe. Door de toenemende verstedelijking, demografische wijzigingen en veranderende levensstijlen neemt ook de vraag naar kant-en-klare, diepgevroren en verpakte levensmiddelen sterk toe. Bovendien is handel in voeding vandaag de dag een zeer mondiaal gegeven. Als gevolg hiervan is de vraag naar speciale primaire, secundaire als tertiaire verpakkingen de afgelopen jaren sterk toegenomen en verwacht wordt dat deze groei de komende jaren gelijke tred zal houden.

Actieve en intelligente (A&I) verpakkingen zijn daardoor sterk in opkomst. Deze speciale verpakkingstechnologieën zullen naast de traditionele functies ook traceerbaarheid, authenticatie en informatie naar voedselveiligheid en afvalbeperking van verpakte producten mogelijk maken.

Er is voor bedrijven een zeer grote uitdaging om efficiënter en slimmer te gaan werken. Tegen 2021 zullen miljarden objecten met elkaar verbonden zijn, ook voedingsverpakkingen, wat een schat aan informatie oplevert. De industrie staat hierbij voor grote uitdagingen om deze digitale transformatie verder te ontwikkelen, alles met elkaar te verbinden en meer waarde uit data te halen.

In dit thema zullen we de implementatiesnelheid van nieuwe verpakkingstechnologieën en -materialen verhogen doorheen de hele voedingsverpakkingsketen als een middel om voedselverlies en -verspilling te vermijden, en bij uitbreiding de totale ecologische voetafdruk te verkleinen.

Concept 1: IOT-AI

Het identificeren van projecten om toepasbaarheid/scale-up van ontwikkelde proof of concept technologieën te testen.

De verwachtingen van consumenten veranderen mee met de maatschappij en de technologische vooruitgang. Actieve en intelligente (A&I) verpakkingen zullen daardoor meer en meer gewoon worden omdat ze grote voordelen hebben, zoals traceerbaarheid, authenticatie, voedselveiligheid en verhoogd gebruiksgemak. Hoogstwaarschijnlijk zullen deze A&I verpakkingen in de toekomst zelfs alle ‘gewone’ verpakkingen vervangen. De trend is naar minder verpakkingen en wat er overblijft zal meer interactief zijn en zal passen in een circulaire economie.

Concept 2: Smart packaging

Verhogen van het bewustzijn en kennis bij bedrijven van het bestaan van Actieve & Intelligente verpakkingen en hun voordelen. ‘What’s in it for me?’

Vandaag ontbreekt bij vele bedrijven doorheen de keten de kennis over actieve & intelligente verpakkingstechnologieën en de toepasbaarheid hiervan in hun bedrijf. Welke technologieën zijn er, en in hoeverre zijn ze marktklaar? Welke leveranciers zijn er? Wat is de kost? Is dit compatibel met mijn productieproces? Wat is de impact op de rendabiliteit?

Concept 3: Legislation

Het onderzoeken en overzichtelijk maken van de huidige nationale en internationale regel- en wetgeving over actieve, intelligente en gepersonaliseerde verpakkingen op gebied van voedselveiligheid en privacy.

De wet- en regelgeving is heel belangrijk voor bedrijven om investeringen in onderzoek en ontwikkeling alsook marketingstrategieën en investeringen te kunnen richten. Maar de wet- en regelgevingen zijn niet altijd even duidelijk. Moet de Belgische of Europese wet- en regelgeving gevolgd worden of allebei? Is deze verenigbaar met toekomstige ontwikkelingen? Wat zullen de toekomstige wetten en regelingen zijn?

Thema 3: Voedselverpakkingen en logistieke processen

De mondiale handel in voeding vergroot de behoefte van retailers en consumenten aan extra transparantie en productinformatie. Daardoor wordt de uitwisseling van data en productinformatie in de gehele toeleveringsketen steeds belangrijker en zelfs noodzakelijk om efficiëntere en duurzamere (lean) supply chains mogelijk te maken, voedselveiligheid te garanderen, houdbaarheid te verlengen, voedselverspilling tegen te gaan en kosten te besparen. Industrie 4.0, het digitaliseren van de industrie biedt heel wat nieuwe opportuniteiten voor de voedingssector. Tegelijkertijd groeit de logistiek (vooral e-commerce) in een nog groter tempo overeenkomstig de stijgende verwachting van de consument.

In dit thema maken we werk van de nood om digitalisering te versnellen en optimaliseren doorheen de hele voedselverpakkingsketen (voedings- en verpakkingsleveranciers, retailers, distributeurs). Dit door middel van open dataplatforms met inbegrip van primaire, secundaire en tertiaire verpakkingen om 1) efficiënt informatie en data te kunnen delen over de keten en 2) de logistieke processen tussen de verschillende stadia te optimaliseren en beter op elkaar af te stemmen.

Concept 1: B-model

Het identificeren van nieuwe onderzoeks- en ontwikkelingsopportuniteiten of -projecten om aan nieuwe of toekomstige logistieke behoeften te voldoen.

Door de verstedelijking zal tegen 2030 60% van de wereldbevolking in steden leven. Voedingsproducenten en retailers zullen hun transport en e-commerceleveringen zo moeten ontwikkelen dat deze het verkeer in dichtbevolkte gebieden niet extra zullen belasten en ook leveringen in afgelegen gebieden mogelijk kunnen zijn. Er zal nagedacht moeten worden hoe conventioneel transport en e-commerce leveringen duurzaam en kosten efficiënt georganiseerd kunnen worden en (voedsel)verpakkingen kunnen hierin een belangrijke rol spelen.

Concept 2: Logistics

Het implementeren van (bestaande) digitale verpakkings- en logistieke platformen doorheen de hele keten bij bedrijven.

Vandaag is er een grote kloof in het connecteren van data doorheen de gehele keten. Het doorgeven van data wordt praktisch weinig of niet gedaan, deels omdat digitalisering bij bedrijven organisch gegroeid is, deels omdat elk bedrijf zijn data wil beschermen. Als gevolg hiervan is geen of weinig data standaardisatie hetgeen de communicatie doorheen de keten bemoeilijkt. Ook de verenigbaarheid tussen de huidige processystemen en IT-platformen is niet steeds goed gekend. Met blockchain bijvoorbeeld kunnen alle deelnemers in de bevoorradingsketen samenkomen op een neutraal speelveld om belangrijke informatie te delen, zodat die het hele voedselecosysteem ten goede kan komen. Dit biedt transparantie voor de consument, terwijl de eigendom van gegevens voor de betrokken bedrijven behouden blijft.