Ondertussen in Europa...

We produceren grote hoeveelheden voedsel aan meer betaalbare prijzen dan ooit, maar ons voedingssysteem is niet duurzaam en dit gaat ten koste van toekomstige generaties. Dit zijn belangrijke inzichten die geleid hebben tot het invoeren van de Sustainable Development Goals (SDGs) en het ondertekenen van het klimaatakkoord in Parijs (COP21).

Een duurzaam voedingssysteem creëren is een gedeelde verantwoordelijk waarbij samenwerking op diverse niveaus noodzakelijk is. Iedereen moet zijn steentje (of zeg maar steen) bijdragen, van consument tot landbouwer, van retailer tot voedingsproducent en technologieleverancier, maar ook steden en banken kunnen een belangrijke bijdrage leveren. Met het FOOD 2030 initiatief erkent de Europese Commissie deze uitdaging. In dit kader heeft DG RTD een expertengroep in het leven geroepen om het huidige onderzoekslandschap in Europa te evalueren en om high level missies uit te tekenen die de toekomstige onderzoeksactiviteiten en innovatie acties richting zullen geven.

Deze Europese beweging heeft uiteraard ook impact op het Vlaamse niveau en biedt kansen om internationaal samen te werken. Er zijn duidelijke linken met de speerpuntcluster strategie en als Flanders’ FOOD willen we hier slim op inhaken.

Binnen pakweg 25 jaar zal ons voedingssysteem er helemaal anders uitzien … nee, eigenlijk moet het er anders uitzien. Technologie en ook de maatschappij zullen de manier waarop we onze voeding produceren en verwerken drastisch veranderen. We zullen anders gaan winkelen en zelfs wat er op ons bord zal liggen, zal grotendeels anders zijn in vergelijking met wat we nu consumeren. De manier waarop we aan landbouw doen is niet duurzaam, we eten niet gezond en zijn onvoorbereid op de klimaatsverandering. We moeten weg van het hokjes-denken, alles is verbonden met elkaar in een fragiel en precair evenwicht. We zullen duurzame, meer diverse, inclusieve en veerkrachtige processen en business modellen creëren, die het hoofd kunnen bieden aan de uitdagingen waarvoor we staan:

• Toenemende urbanisatie

• Bevolkingsgroei

• Gewijzigde demografie

• Klimaatsverandering

• Druk op de grondstoffen (tekort aan grondstoffen)

Kortom, ons voedingssysteem moet eigenlijk heruitgevonden en herdacht worden.

De aangestelde expertengroep zal bijdragen tot het opstellen van een onderzoeks-, innovatie- en investeringsstrategie in lijn met het FOOD 2030 initiatief.

De uitdaging: een klimaatintelligent, duurzaam voedingssysteem voor een gezond Europa 

De transformatie van het voedingssysteem zal het duurzamer, veerkrachtiger, verantwoordelijk, divers, competitief en inclusief maken:

• Duurzaam: met respect voor de beperkte grondstoffen die we ter beschikking hebben en de draagkracht van onze planeet

• Veerkrachtig: een voedingssysteem dat zich kan aanpassen aan de klimaatsverandering, inclusief extreme gebeurtenissen (rampen) en migratie

• Verantwoordelijk: ethisch, transparant en betrouwbaar

• Divers: een voedingssysteem dat open staat voor nieuwe technologieën, nieuwe aanpakken, praktijken, culturen en business modellen

• Competitief: een voedingssysteem dat jobs en groei creëert

• Inclusief: iedereen wordt actief betrokken bij het voedingssysteem, samen verdringen we voedselarmoede en zorgen we voor een gezond dieet voor iedereen

Bij het nastreven van deze doelstellingen zullen we goed voor ogen houden dat ons voedingssysteem complex is en geconnecteerd met alle bio-economische sectoren. Zo is de landbouw in hoge mate afhankelijk van onze natuurlijke omgeving, wat maakt dat de agro-ecologische kennis en benaderingen relevanter worden dan ooit.

Systeembenadering

De grote uitdagingen waar we tegenaan kijken zijn niet min en vragen een andere, meer geïntegreerde aanpak. In dit kader spreken we van een systeembenadering. Door op deze manier naar de zaken te kijken, kunnen we bepalen hoe de verschillende schakels/onderdelen geconnecteerd zijn en interageren en welke het verschil maken en cruciaal zijn.

Het voedingssysteem omvat alle elementen en activiteiten die gerelateerd zijn met de productie, verwerking, distributie, bereiding en consumptie van voeding. Ook nevenstromen, afval, voedselverliezen maken deel uit van het systeem (zie Figuur 1).

Het systeem omvat ook de omgeving, mensen, processen, infrastructuur, instellingen en de impact van hun activiteiten op onze maatschappij, economie, landschap en klimaat.

Het voedingssysteem is een complex en adaptief systeem:

• Complex, omdat er heel wat onderlinge relaties en connecties zijn

• Adaptief, omdat externe drivers (klimaatsverandering bijvoorbeeld) en interne veranderingen kettingreacties in gang zetten.

De impact van veranderingen kennen we pas ten volle nadat deze hebben plaatsgevonden. De volledige impact voorspellen is onmogelijk door de complexiteit van het systeem. Dus, om het systeem te transformeren zullen we een iteratief proces gebruiken, waarbij we snel leren uit de gemaakte fouten en de nodige aanpassingen doen via feedback loops.

Ondernemingen en instellingen die deel uitmaken van dit systeem zijn sterk afhankelijk van elkaar. Op vandaag beconcurreren de voedingsfabrikanten elkaar ten aanzien van de retailers vooral op vlak van prijs. Het aankoopbeleid van de grote retailers houdt doorgaans weinig rekening met bijvoorbeeld innovatie of de milieu-impact van de producten. Deze prijzendruk zet zich door in de ganse keten en zorgt ervoor dat de landbouwer vaak de dupe is, met finaal een negatieve impact op het milieu als gevolg.

Om betaalbare, kwalitatieve producten te maken en om de inkomsten van de landbouwers, vissers en voedingsproducenten te waarborgen, is ons voedingssysteem gemoderniseerd en werd er door de jaren heen sterk geïnnoveerd. Helaas ging dit ten koste van het milieu, de biodiversiteit en het welzijn van de dieren. Onze voeding is betaalbaar geworden en onze sterk gewijzigde levensstijl in combinatie met een ongezond dieet dragen bij tot de obesitas epidemie en sterke toename van hart- en vaatziektes. Sommige voorlopers en innovatieve bedrijven hebben dit al langer in de gaten en ontwikkelden nieuwe producten en lanceerden alternatieve business modellen … maar dit is helaas niet voldoende. We hebben een complete ommezwaai nodig, een transformatie, waarbij ook de overheden interveniëren.

Veel kleine landbouwers, vissers, KMOs en retailers onderinvesteren in R&D door de inherente onzekerheid ten aanzien van de uitkomsten van deze investeringen. Immers, in veel gevallen kunnen bedrijven niet voorzien of een R&D investering zal leiden tot een innovatie. Met andere woorden om ons voedingssysteem ten gronde te transformeren zal er vanuit de overheid een ondersteunend beleidskader gecreëerd worden en zullen de ondernemingen ontzorgd worden.

Op vandaag is ons voedingssysteem te statisch en conservatief. We worden als het ware gegijzeld door het huidige model en zijn blind voor de mogelijkheden die er zijn. De grote retailers, voedingsproducenten en toeleveranciers (machinefabrikanten, veevoederfabrikanten, etc.) beconcurreren elkaar en het ontbreekt hen aan stimuli om op een duurzame manier te gaan samenwerken.

We hebben een missie. We hebben er zelfs 3!

Typisch aan succesvolle innovaties is dat ze heel doelgericht zijn. Een missiegerichte aanpak (kortweg, ‘missies’) is dan ook een krachtige tool om tot de noodzakelijke transformatie van ons voedingssysteem te komen.

In dit kader stelt de expertengroep dan ook voor om de grote uitdaging waarvoor we staan: ‘Een klimaatintelligent, duurzaam voedingssysteem voor een gezond Europa’, op te splitsen in 3 concrete missies voor Europa.

Missie 1: ons dieet en levensstijl verbeteren, om tegen 2030 tot een 50% reductie van de incidentie van niet-overdraagbare ziektes te komen, terwijl ook de miljeu-impact van onze voedingsconsumptie vermindert

Doel: meer divers en gezonder eten 

Succesvolle aanpassingen aan het dieet en de levensstijl van de Europeanen zullen ervoor zorgen dat we langer leven en ook gezonder oud worden. Daarnaast hebben deze veranderingen ook een positieve impact op onze leefomgeving en zullen de kosten van de gezondheidszorg dalen. Ons dieet aanpassen, door bijvoorbeeld meer plantgebaseerde producten te consumeren heeft een groot potentieel om de ecologische voetafdruk van ons dieet te verminderen.

Innovatie: nieuwe spelers: steden, verzekeringsmaatschappijen en ICT

7 van de 8 risicofactoren om vroegtijdig te sterven zijn gelinkt aan wat we eten en drinken en hoeveel we bewegen; beter voorkomen dan genezen wordt dus het motto! Een kwart van de broeikasgasemissies vinden hun oorsprong in ons voedingssysteem. Daarnaast begrijpen wetenschappers alsmaar beter hoe ons lichaam functioneert: nieuwe ontwikkelingen en onderzoek in neurowetenschappen, omics-technologieën, kennis m.b.t. het darmmicrobioom bieden mogelijkheden.

Foodservice zaken en de horeca kunnen de consument stimuleren om gezondere en meer duurzame keuzes te maken. Steden kunnen ook een impact hebben: promoten ze bijvoorbeeld het nieuwe fastfood filiaal of zetten ze in op stadslandbouw en brede fietspaden. Ook de gezondheidssector heeft belangrijke sleutels in handen en kan bijvoorbeeld het meer duurzame voedingsproduct naar voor schuiven. Daarnaast kan de voedingsindustrie gepersonaliseerde voedingsproducten en nieuwe businessmodellen uitwerken (bv. Apps, foodprinting) gebaseerd op wetenschappelijk en socio-economisch onderzoek.

5 Focuspunten

1. Stop obesitas
2. Gezond ouder worden

3. Gezonde én duurzame voeding

4. World class food production
5. Gepersonaliseerde voeding

Missie2: creëren van een voedingssysteem dat slim en efficiënt omgaat met zijn grondstoffen, met tegen 2030 50% minder emissie aan broeikasgassen

Doel: opzetten van een veilig voedingssysteem met een lagere impact

We moeten het voedingssysteem herontwerpen om mee de klimaatuitdaging waar Europa voor staat te helpen oplossen. In dit kader moeten we ook rekening houden met de limieten van ons ecosysteem: kwaliteit van het water en beschikbaarheid ervan, luchtkwaliteit, biodiversiteit en bodemkwaliteit.

Ons voedingssysteem mag geen risico’s inhouden voor de volksgezondheid en moet rekening houden met bepaalde ethische bezwaren (bijvoorbeeld dierenwelzijn). Aquatische productie moet verdubbelen en het gebruik van insecten en algen voor veevoedertoepassingen moet toenemen. De plantaardige productie moet sterk gebaseerd zijn op agro-ecologische principes en minder afhankelijk zijn van pesticides en fossiele brandstoffen. We hebben ook nood aan een geïntegreerd watermanagement systeem. De negatieve impact van verpakkingen, en dan vooral van plastiek verpakkingen, moet gereduceerd worden.

Deze transformatie zal resulteren in een voedingssysteem dat gebaseerd is op een gezonder dieet en minimale hoeveelheid afval, dat gerecycleerd wordt op een veilige manier met de principes van een circulaire economie in het achterhoofd. Dit nieuwe dieet moet betaalbaar zijn voor alle Europeanen en een fair loon voor de landbouwers en vissers garanderen (niet gebaseerd op subsidies).

Innovatie: herontwerpen van systemen en business modellen, ecologie en werken met lokale landbouwers

Op vandaag heeft men meer inzicht in de ecologische principes en werking van het agro-ecosysteem, wat aanpassingen en nieuwe manieren om aan landbouw te doen mogelijk maken. Innovaties in de organisatie van de primaire productie en agro-ecosystemen werden ontwikkeld door groepen van landbouwers, maar hebben nu ondersteuning nodig voor de opschaling ervan. Nieuwe technologieën versnellen het veredelingsproces, terwijl robots en drones kunnen ingezet worden om bijvoorbeeld gericht pesticiden toe te passen.

Net zoals tractoren en pesticiden de landbouw hebben gemoderniseerd in de jaren ’50, kunnen de moderne technieken van vandaag voor een ware revolutie zorgen in de landbouw en de negatieve impact van de landbouw op het milieu verhinderen. We mogen echter niet vergeten dat deze nieuwe technologieën ook nadelen hebben: zoals bijvoorbeeld impact op de tewerkstelling en discussies over wie nu eigenaar is van de data, etc. Om te voorkomen dat het kind met het badwater wordt weggegooid moeten we hierover een breed, maatschappelijk gedragen debat voeren, waarbij alle belanghebbende partijen betrokken worden.

7 focuspunten

1. Territoriale systemen
2. Meer diverse systemen
3. Dierlijke productie met een verlaagde ecologische impact
4. Slim beheer van de bodem en bemesting er van
5. Reductie van de impact van verpakkingen
6. Halveren van voedselverliezen en voedingsafval (valorisatie van nevenstromen)
7. Verdubbelen van de aquatische voedingsproductie

Missie 3: vergroten van het vertrouwen in het voedingssysteem en evolueren naar inclusief systeem

Doel: ondersteunen en empoweren van kleine(re) producenten en open innovatie

Een veerkrachtig voedingssyteem, dat via innovaties het hoofd biedt aan de uitdagingen waarvoor we staan, heeft nood aan snelle feedback. Zoals eerder aangegeven faalt het huidige voedingssysteem omdat het onvoldoende rekening houdt met de impact op onze gezondheid en de ecologische voetafdruk. Voedingsproducenten moeten gestimuleerd worden om actie te ondernemen. De meer kwetsbare schakels, zoals landbouwers, vissers, consumenten en kleine ondernemingen, maar ook innovatoren kunnen hun voordeel halen uit open data en innovatie; deze transparante manier van werken zal het aanvaardingsproces van nieuwe technologieën door de consument ook vergemakkelijken. Kustgebieden en afgelegen landelijke gebieden moeten samenwerkingen aangaan met steden en innovatiecentra.

Innovatie: een boodschappenlijstje, van data delen tot het leefbaar houden van meer afgelegen gebieden 

Om ons voedingssysteem meer inclusief te maken en het vertrouwen van de consument terug te winnen moeten we een aantal hete hangijzers durven aanpakken. In dit kader denken we onder andere aan het stimuleren van sociale innovatie, ondersteunen en empoweren van kleine (voedings)ondernemingen, combineren van oud en nieuw, creëren van nieuwe business- en bestuursmodellen. In België minder een probleem, maar zeker in bepaalde afgelegen streken in Europa moeten we ervoor zorgen dat deze leefbaar blijven en moeten we de vergrijzing en ontvolking tegengaan.

Connecteren van kleine ondernemingen met innovatie centra (a.d.h.v. ICT-tools bijvoorbeeld) kan de kennisoverdracht verbeteren en versnellen. Burgers engageren via onderwijs- en sociale programma’s kan hun rol in het voedingssysteem versterken, net zoals korte keten initiatieven. Een netwerk van steden die werken aan een lokaal voedingsbeleid kan de transfer van kennis versnellen, de participatie van de burger stimuleren en de uitwisseling van goed praktijken. Nieuwe technologieën en e-platformen bijvoorbeeld, kunnen de uitwisseling van data in de keten vereenvoudigen en bijdragen aan een verhoogde transparantie, veiligheid en meer vertrouwen. Methodes om de ecologische voetafdruk te bepalen en meer accurate kostenberekening te doen, kunnen het beheer van het voedingssysteem ondersteunen en verbeteren.

5 focuspunten

1. Verbeteren van de voedselveiligheid en terugwinnen van het consumentenvertrouwen
2. Verhogen van de innovatieslagkracht van KMOs
3. Empoweren en betrekken van de consument
4. Steden en afgelegen gebieden verbinden en laten samenwerken
5. Versterken en ondersteunen van de internationale samenwerking

Deze uitdaging aangaan en deze 3 missies uitrollen zal een grote investering vragen van Europa. In dit kader wordt dan ook een budget van 10 miljard € voorgesteld voor voeding, landbouw, plattelandsontwikkeling en bio-economie voor het komende kaderprogramma (na 2020).

Bron

https://ec.europa.eu/research/bioeconomy/pdf/publications/ES_recipe_for_change.pdf