Invulling van de Farm to Fork strategie door innovatie

Er staan op gebied van duurzaamheid ons nog heel wat uitdagingen te wachten. De Europese Commissie stelde onder de vorm van de Green Deal een breed actieplan op, en lanceerde daarbinnen recent de Farm to Fork strategie, het actieplan voor de agrovoedingsketen. Het is, vrees ik, een illusie dat we al deze uitdagingen het hoofd kunnen bieden op volledig ‘natuurlijke’ wijze. We zullen maximaal gebruik moeten maken van onze technologische kennis en vooruitgang om uit de neerwaartse spiraal te geraken. Maar dan wel op een manier waar technologie en ecologie hand in hand gaan. Het één kan niet langer zonder rekening te houden met het ander.

Heel wat acties binnen de Green Deal van de Europese Commissie, waar de Farm to Fork strategie een onderdeel van is, zijn gericht op beleidsmakers, maar ook de agrovoedingsketen zelf dient zijn steentje bij te dragen. Zij bepalen tenslotte wat er uiteindelijk op de markt komt. Zoals het rapport stelt:

“Food processors, food service operators and retailers shape the market and influence consumers’ dietary choices through the types and nutritional composition of the food they produce, their choice of suppliers, production methods and packaging, transport, merchandising and marketing practices.”

Er komen dus heel wat frameworks, richtlijnen en eisen, en zelfs wetten aan die moeten leiden tot verduurzaming van de keten. Maar het is allemaal gemakkelijker gezegd dan gedaan, want anders zou het allicht al lang gebeurd zijn. Gelukkig worden in sneltempo nieuwe mogelijkheden onderzocht en ontdekt: bij deze een aantal nieuwigheden die jullie erbij kunnen helpen om invulling te geven aan de Farm to Fork strategie. En misschien nog beter nieuws: met deze strategie wil Europa dan ook heel wat middelen vrijmaken voor onderzoek en innovatie rond de thema’s aangehaald in de strategie. Niet toevallig zijn deze thema’s ook terug te vinden in onze eigen Flanders’ FOOD programma’s en roadmaps.

Specifiek haalt het rapport een paar sleutelpunten aan: een reductie van de afhankelijkheid van pesticiden en antimicrobials en reductie in overmatige bemesting, verbetering van dierenwelzijn en omkering van het verlies in biodiversiteit. Daarbij aansluitend ook meer biologische landbouw, dat op al deze vlakken inspeelt en ook het sluiten van kringlopen promoot. Daarnaast is ook een verschuiving in ons voedingspatroon noodzakelijk, gelinkt aan voedselzekerheid, overconsumptie en voedselverliezen. Tenslotte wordt er ook aandacht besteed aan het sluiten van die kringlopen, en duurzamer en efficiënter produceren. Maar hoe kunnen we daar nu op inspelen?

Reductie van de afhankelijkheid van pesticiden en antimicrobials en reductie in overmatige bemesting

Als voedingsverwerkende industrie kunnen jullie hier niet direct op inspelen, maar onze collega’s van Boerenbond en heel wat onderzoeksinstellingen in Vlaanderen zijn wel volop bezig met het inzetten op precisielandbouw, het creëren van ziekteresistente landbouwgewassen, en inspelen op het ‘grondmicrobioom’ om gewassen weerbaarder te maken tegen ziekten en plagen, en de nood aan bemesting te verminderen. In zijn geheel wordt hier dus gewerkt aan een meer biogebaseerd systeem, stevig ingebed in een koolstoffixerende bodem met een gezond microbioom.

Voor de veeteelt kan de veevoederindustrie, via de veevoeding, ook werken aan de versterking van de immuniteit via het microbioom van de dieren. Hierbij sluit ook de verbetering van dierenwelzijn aan, wat zich kan vertalen in een ‘kwaliteit boven kwantiteit’ strategie voor de vleesketen.

Dergelijke onderwerpen komen ook aan bod in onze ketenroadmaps (binnen het programma ‘Resilient & Sustainable Agrifood Systems) zoals ‘Van graan tot brood’, ‘Van varken tot charcuterie’, ‘Van aardappel tot friet’ en ‘Van groente tot veggie’.

Omkeren van het verlies aan biodiversiteit

Dit is eentje waar jullie als verwerkende industrie een grotere rol in kunnen spelen dan jullie zelf misschien beseffen. Enerzijds gaat dit namelijk over de biodiversiteit in de landbouw, en anderzijds over de biodiversiteit in de natuur algemeen.

Het eerste, biodiversiteit binnen de landbouw, is een zaak die we specifiek benadrukken binnen ons (nieuw) programma ‘New & Shifting resources’, dat staat voor: nieuwe voedselbronnen, meer diverse voedselbronnen, en hergebruik van voedselbronnen. Meer specifiek in ons overkoepelend project ‘CropExplore’ willen we bedrijven stimuleren om aan de slag te gaan met een veel breder arsenaal aan grondstoffen, als basis van de producten, door hun eigenschappen en toepassingen systematisch in kaart te brengen.

Maar ook de biodiversiteit in de natuur algemeen kan een boost krijgen door in te spelen op de landbouw, zoals bijvoorbeeld integratie van landbouw in woongebieden (stadslandbouw) of compactere vormen van landbouw te gaan toepassen (verticale landbouw en cellulaire landbouw), zodat landbouwgrond vrijkomt ten voordele van natuurgebied. Zeker die laatste, de cellulaire landbouw, is een punt waar we bij Flanders’ FOOD veel potentieel in zien (ze worden ook door overheden niet gerekend tot landbouw maar tot voedselproductie, hoewel het ook om primaire productie gaat), in eerste plaats in kader van de eiwittransitie, waar het ook aan bod zal komen in de roadmap die in dat kader gegenereerd wordt, maar het kan ook veel breder toegepast worden. Daarnaast zijn ook de zeelandbouw – en dus het gebruik van wieren en micro-algen als grondstof – en de mini-veeteelt (insecten dus), zaken die hieraan tegemoetkomen.

Een shift in voedingspatronen

Geen gemakkelijke opdracht, want het huidige ’systeem’ zorgt dat de gemakkelijkste optie zelden de gezondste en/of meest duurzame keuze is. Maar wel eentje waar jullie zelf een verschil in kunnen maken. Het overconsumptieprobleem kan aangepakt worden op verschillende manieren, die aan bod komen in onze roadmap ‘Nutritie’ binnen het programma ‘Personalised Foods & Healthy Diets’. Aan het aanbod werken is één ding, en daarbij zijn misschien bijkomende strategieën nodig naast het 1 op 1 vervangen van suiker en vetten, en het verkleinen van de portiegroottes. Een aanbod dat bijvoorbeeld groenten en fruit als basisgrondstoffen centraal zet, en waarbij we afstappen van het idee dat een gezonder alternatief op het origineel moet lijken qua smaak en textuur. En zo komen we weer bij CropExplore terecht (zoals gezegd, het is een overkoepelend project met een zeer brede doelstelling). Een breder aanbod aan alternatieven zal ook de keuze van de consument naar de ‘betere’ keuze vergemakkelijken, maar er zijn nog veel factoren die zijn keuze bepalen. Het project inFlOOD onderzoekt alvast de impact van (sociale) media en influencers op die keuze.

Daarnaast is er ook een belangrijke rol weggelegd voor de eiwittransitie, i.e. meer keuze voor plantaardige eiwitten, met mate aangevuld met zo duurzaam mogelijk geproduceerde dierlijke eiwitten. Ook hier is het verbreden van het aanbod essentieel: wanneer voldoende lekkere alternatieven op de markt zijn, zal de consument sneller variëren (tussen eiwitbronnen). Onze roadmap ‘Eiwittransitie’ (in wording) zet de mogelijkheden op een rij: van klassieke en minder klassieke plantaardige bronnen naar algen, microbieel eiwit tot kweekvlees. Een beter begrip van eiwitstructuren en interacties, en beheersing van textuur en smaak horen daar uiteraard ook bij.

Ook het aanpakken van voedselverliezen leunt aan bij deze shift in voedselpatronen, en dat brengt ons bij het laatste puntje…

Sluiten van kringlopen, en duurzamer en efficiënter produceren

Een circulaire, biogebaseerde economie is hier het sleutelwoord, waarbij zoveel mogelijk gebruik gemaakt wordt van hernieuwbare bronnen en hergebruik van grondstoffen (reststromen), energie en water centraal staat. Zowel binnen onze programma’s ‘New & Shifting Resources’ en ‘World Class Food Production’ worden innovaties uitgewerkt en mogelijkheden onderzocht.

Binnen het eerste valt ook het hergebruik en de valorisatie van nevenstromen. Er gebeurde reeds heel wat onderzoek rond de karakterisatie van nevenstromen en mogelijkheden voor stabilisatie en scheiding, zoals in ons project Effsep (effective separation) en het Europese project Model2Bio. In de projecten Food from Food en Food Heroes gingen bedrijven concreet aan de slag met nevenstromen die leidden tot innovatieve producten en marktintroducties.

Binnen ‘World Class Food Production’ ligt een algemene focus op efficiënter produceren – het hele industry 4.0 verhaal – maar is er ook specifiek aandacht voor hergebruik van water. Ons project Sucr’eau zet hierop in – ook hier spelen scheidingstechnieken een belangrijke rol – terwijl SmartWaterUse vooral inzet op het gerichter gebruik van water.

Tenslotte wordt ook specifiek verpakking aangehaald. Met de roadmap ‘Voedingsverpakking van de toekomst’, getrokken door onze collega’s van Pack4Food, willen we alvast inzetten op onder andere biogebaseerde verpakkingen en recycleerbaarheid van verpakkingen. Project CIRCOPACK ontwikkelt een tool om bedrijven te helpen bij de keuze van de meest duurzame verpakking, rekening houdend met de houdbaarheid van het product.

Om af te sluiten

Dit in een notendop hoe wij samen met jullie een antwoord proberen bieden aan de uitdagingen gesteld in het rapport. Het rapport geeft aan dat er budgetten zullen vloeien naar onderzoek en innovatie. Midden september wordt dan normaal ook de Green Deal projectcall open gesteld, inclusief de thema’s uit de Farm to Fork strategie. Meer info hierover zullen jullie zeker krijgen op het tweede deel van onze EU info day, hou dus zeker onze activiteitenkalender in de gaten!

Europa ziet onderzoek in de domeinen van microbiomen (niet alleen van de darmen, maar ook bv. van de bodem), voedsel uit de zee, stadslandbouw en beschikbaarheid van alternatieve eiwitbronnen (plantaardig, microbieel, marien, …) als essentieel, net als het bodemonderzoek en een agro-ecologische aanpak. En onze strategische onderzoeksagenda is alvast in lijn met deze verwachtingen!

Bronnen

Farm to Fork Strategy - For a fair, healthy and environmentally-friendly food system. #EUGreenDeal. Europese Commisie, 20/05/2020. [https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/safety/docs/f2f_action-plan_2020_strategy-info_en.pdf]

Farm to Fork-strategie: een analyse van de milieu-aspecten. Ann Nachtergaele voor Fevia, 19/05/2020. [https://www.fevia.be/nl/nieuws/farm-fork-strategie-een-analyse-van-de-milieu-aspecten]

5 voorwaarden voor een duurzaam voedingssysteem, from farm to fork. Ann Nachtergaele voor Fevia, 04/06/2020. [https://www.fevia.be/nl/nieuws/5-voorwaarden-voor-een-duurzaam-voedingssysteem-farm-fork]

Farm2Fork: een plan om voeding van boer naar bord te krijgen is er, nu nog van Europa naar Vlaanderen. Laurens De Meyer voor Bond Beter Leefmilieu, 29/05/2020. [https://www.bondbeterleefmilieu.be/artikel/farm2fork-een-plan-om-voeding-van-boer-naar-bord-te-krijgen-er-nu-nog-van-europa-naar?utm_source=Mailing+Lijst&utm_medium=email&utm_campaign=InZicht+200529]