Meer produceren met minder verspilling: dat is waar elk bedrijf naar streeft, toch? Het verminderen van voedselverliezen blijkt in de praktijk echter niet zo eenvoudig. Flanders’ FOOD doorliep de productieprocessen van tientallen bedrijven, met de focus op voedselverlies. In dit artikel delen we de belangrijkste lessen en geven we praktische vervolgstappen.
De doelstelling om voedselverliezen te reduceren lijkt vanuit economisch perspectief een evidentie. Bedrijven worden nu ook verplicht te rapporteren over de verduurzaming van hun productie (CSRD), wat een extra motivatie vormt. Bovendien komt Europa met een bindende doelstelling om voedselverlies verder terug te dringen en ook Vlaanderen heeft een actieplan. Redenen genoeg dus om met voedselverlies in jouw bedrijf aan de slag te gaan, maar hoe begin je hier concreet aan?
Doe een eerste zelfanalyse op buikgevoel
Meten is weten, maar voedselverliezen meten doorheen de productie is tijdsintensief. Vaak hebben bedrijven zelf al een idee waar de zwakke punten zitten in hun productieapparaat. Op basis van die ervaring werd een vragenlijst opgesteld, waarmee bedrijven kunnen inschatten of ze weinig of veel voedselverlies hebben. Voorbeelden van stellingen vind je hieronder in Tabel 1. De volledige vragenlijst is beschikbaar op voedselverliesscan.be, een nieuwe tool die we samen met FoodWIN, TooGoodToGo en ILVO hebben gebouwd.
| Verkeerd bestelde hoeveelheid grondstoffen |
| Slecht afgesteld/ontworpen transport (vb. producten vallen naast de transportband) |
| Onderbreking in de productie |
| Fouten in etikettering |
| Verkeerde vulling (vb: te veel/te weinig, verkeerd product) en/of verkeerde stapeling |
Tabel 1: Enkele voorbeelden van mogelijke oorzaken van voedselverlies
Afhankelijk van de resultaten van de vragenlijst, kunnen de prioriteiten voor actie verschillen.
Uit onze ervaring zijn dit de belangrijkste acties die bedrijven kunnen nemen om voedselverlies te verminderen:
- Meten is weten
- Bedrijfscultuur: maak voedselverlies een gedeelde verantwoordelijkheid
- Herwerking en donatie
- Verhoog je OEE (Overall Equipment Effectiveness)
- Overleg met klanten en toeleveranciers in de waardeketen
Meten is weten
Meten is vooral aangewezen als het niet helemaal duidelijk is waar de verliezen in de productie optreden. Flanders’ FOOD maakte een overzicht van methodes en definities om voedselverliezen te meten in voedingsbedrijven. Een eerste berekening van voedselreststromen, voedselverlies en nevenstromen op het niveau van een productie-eenheid kan gemaakt worden op basis van cijfers zoals de hoeveelheid aangekochte grondstoffen, de hoeveelheid eindproducten op de markt geplaatst en de hoeveelheid biomassa die een andere bestemming kent dan het eindproduct. In de tool voedselverliesscan.be kan je deze gegevens invoeren. Voor de effectieve berekening van voedselverlies op een productielijn of op specifieke productiepunten kan je hier tips vinden of vraag advies aan Flanders’ FOOD via vraag@flandersfood.com.
Bedrijfscultuur – maak voedselverlies een gedeelde verantwoordelijkheid
Voedsel produceren blijft mensenwerk. Bedrijven die verliezen vooral toeschrijven aan menselijke fouten, kunnen best inzetten op het vergroten van betrokkenheid, communicatie en training op de werkvloer. Het innovatieproject WIFI2020 helpt bedrijven om slimme keuzes te maken bij de arbeidsorganisatie. Meer hierover lees je in het boek ‘Samen op smaak gebracht - Over het organiseren van arbeid in voedingsfabrieken van de toekomst’ te verkrijgen via de webshop van Flanders’ FOOD. Een vaak gehoord argument is dat minder voedselverlies niet ten koste mag gaan van voedselveiligheid en dat klopt uiteraard. Ga daarom concreet aan de slag met de Food Safety Culture Improvement Tool Benchmarking Tool Food Safety Climate - Flanders' FOOD (flandersfood.com) en vergelijk jouw bedrijf met andere bedrijven. Stel je eigen leerpad samen om de voedselveiligheid samen met alle medewerkers te verbeteren. En die groep van medewerkers wordt steeds diverser. Een inclusief personeelsbeleid dat rekening houdt met taaldiversiteit kan de communicatie verbeteren, de duidelijkheid vergroten en het begrip bevorderen. Dit helpt om menselijke fouten te verminderen en draagt uiteindelijk bij aan minder voedselverspilling in de productie. Digitale tools kunnen anderstalige operatoren ondersteunen. Lees hierover meer in de Flanders’ FOOD inspiratiegids ‘Samen digitaal’: Operator 4.0 inspiratiegids - Samen Digitaal - Flanders' FOOD (flandersfood.com).
Herwerking en donatie
Voedselverlies kan ontstaan door suboptimaal voorraadbeheer (verkeerd bestelde hoeveelheid, verkeerde kwaliteit van de leverancier, verkeerde bewaaromstandigheden, contract met de afnemers) of door afgekeurde producten omwille van een niet conforme verpakking, een naderende houdbaarheidsdatum of omdat de gebruikelijke verkoopsdatum is verstreken. In veel gevallen is deze voeding nog eetbaar en om voedselverlies tegen te gaan, is het de kunst om deze voeding nog een humane bestemming te geven. Dat kan door herwerking en verwerking, eventueel door een ander bedrijf, dan wel door donatie en schenking. Fevia bracht een nieuwe brochure uit hoe je voor dat laatste te werk gaat: Brochure Voedseloverschotten - versie sept 2024 | Fevia. Wil je samenwerken met andere bedrijven, contacteer dan Flanders’ FOOD voor matchmaking via vraag@flandersfood.com.
Verhoog je OEE (Overall Equipment Effectiveness)
Productieverlies ontstaat door frequente productiewissels op dezelfde lijn, machinebreuken of een slecht onderhouden machinepark. De term OEE (Overall Equipment Effectiveness) is een maatstaf om aan te geven hoe goed de productiecapaciteit (faciliteiten, tijd en materiaal) wordt benut. Een OEE van 100% betekent dat alleen goede onderdelen worden geproduceerd (100% kwaliteit), op maximale snelheid (100% prestaties) en zonder onderbreking (100% beschikbaarheid). Meer lezen kan op Overall equipment effectiveness - Wikipedia.
Onderbrekingen in de productie verlagen niet enkel de OEE, maar zijn ook een belangrijke oorzaak van voedselverlies omdat bij een machinebreuk de voedselveiligheid niet gegarandeerd kan worden. Focus daarom op het verbeteren van de betrouwbaarheid van de apparatuur en probeer zo veel mogelijk onderbrekingen in het productieproces te voorkomen. Een sleutelrol is hier weggelegd voor de operatoren: betrek hen actief bij het hele proces. Door hun betrokkenheid te vergroten, wordt hun inzicht in en invloed op het productieproces sterker. Om het aantal productiewissels te verminderen op de lijn, is het goed om meer grip te krijgen op de bestelhoeveel (demand forecasting) in combinatie met een geoptimaliseerde productieplanning naar batchgrootte, volgorde voor allergenen en reiniging.
Demand forecasting: AI leidt tot een intelligente waardeketen
Het integreren van Artificiële Intelligentie (AI) biedt voedingsbedrijven krachtige tools voor het verbeteren van hun voorraadbeheer. Door gebruik te maken van vraagvoorspellingsmodellen (demand forecast modeling), kunnen bedrijven hun inkoop van grondstoffen nauwkeuriger afstemmen op de verwachte verkoopvolumes. Deze modellen benutten gegevens uit het verleden om toekomstige behoeften te voorspellen, waardoor bedrijven beter inzicht krijgen in klantgedrag en markttrends. Het delen van gegevens met klanten versterkt de voorspellingskracht van het model en helpt je bij het nemen van de juiste beslissingen. Geavanceerde voorraadbeheersoftware, aangedreven door AI, maakt het mogelijk om preciezer te bepalen welke producten nodig zijn, waardoor zowel onder- als overstocking wordt verminderd. Dit resulteert in een gestroomlijnde supply chain, hogere tevredenheid bij alle betrokken partijen, zoals gebleken uit de test cases in het project AI4CAST. Een succesvolle toepassing van AI vereist echter een solide basis van data governance om te garanderen dat de data accuraat, compleet, relevant, en toegankelijk zijn. De daadwerkelijke waarde van AI komt naar voren wanneer algoritmen worden toegepast op deze betrouwbare historische data, wat duidelijk maakt welke economische meerwaarde de inzet van deze technologieën kan opleveren. Brouwerij De Brabandere, Pomuni en Yazzoom zijn alvast overtuigd, lees hier hun verhaal: https://www.flandersfood.com/nl/artikel/2023/highfive-als-innovatieve-katalysator-digitale-investeringen-die-de-voedingsindustrie. Contacteer Flanders’ FOOD als je als bedrijf hierin stappen wil zetten via vraag@flandersfood.com.
De implementatie van AI leidt tot een intelligente waardeketen, maar staat nog in de kinderschoenen. De komende jaren wordt een aanzienlijke vooruitgang verwacht. Flanders’ FOOD wil hiervoor collectief onderzoek opzetten, want we zien mogelijkheden in een verbeterde data-uitwisseling in de keten om voedselverliezen in de keten terug te dringen en om voedselveiligheid en kwaliteit te verbeteren. Interesse? Neem contact op met Marie.Demarcke@flandersfood.com.
Voedselverliezen verminderen in bedrijven is complex, leer van anderen hoe zij het aanpakken
Fevia start een nieuw lerend netwerk ‘Voedselverlies verminderen’. Dit lerend netwerk brengt een groep gelijkgezinde bedrijven samen om van elkaar en van experten te leren en inspiratie op te doen. Bovenstaande topics en andere kunnen daarbij de revue passeren. Alles op vraag en maat van de deelnemers. Praktisch bestaat dit lerend netwerk uit 4 halve dagen op locatie bij de deelnemende bedrijven. De eerste sessie gaat door op 18 november. Info en inschrijven: Neem deel aan het nieuwe lerend netwerk rond de vermindering van voedselverlies | Fevia
