Leven met een soja-allergie is meer dan het mijden van tofu en sojasaus. Het is één van die ingrediënten die in veel producten verborgen zitten en die de allergielijder verplicht om dwangmatig etiketten te scannen. En broertje lupine is gewezen vervanger. Of misschien beter toch niet?
Beroemde (en beruchte) boontjes
Sojabonen en lupine zijn alle twee peulvruchten (leguminosen) terug te vinden in de lijst van 14 verplicht te etiketteren allergenen. Bekende leguminosen zijn, naast soja en lupine ook erwten, kikkererwten, linzen en bonen (zie figuur 1). Hoewel pinda ook een peulvrucht is is, en dus meer verwant met soja en lupine dan met noten, wordt deze veelal in een andere context (als ‘nootje’) toegepast dan soja en lupine. Pinda werd daarom reeds besproken in het artikel ‘De allergie-epidemie, deel 6: Een harde noot om te kraken’.
Figuur 1. Verschillende soorten peulvruchten
De zaden (bonen) van peulvruchten zijn nutritioneel erg interessant omdat ze enerzijds erg eiwitrijk zijn, en anderzijds ook veel complexe koolhydraten bevatten en een deel onverzadigde vetten. Omdat leguminosen via commensale bacteriën stikstof in de bodem kunnen fixeren zijn zij ook vanuit landbouwkundig oogpunt interessant. Soja is daarbij diegene het meest op grote schaal gekweekt wordt, onder andere voor de olie, als veevoeder en voor de productie van sojagebaseerde voedingsproducten en –ingrediënten. Soja is één van de planten waarbij vaak genetisch gewijzigde soorten worden gekweekt, wat – vooral in Europa – niet overal aanvaard wordt door overheden en consumenten. Lupine wordt daarbij door de voedingsindustrie gezien als een goed (en relatief goedkoop) alternatief voor soja.
Soja allergie is één van die allergieën die vooral voorkomen bij kinderen, en waarvan de reacties veelal – maar niet altijd – mild zijn, zoals huiduitslag en eczeem. Het is niet geweten hoe vaak deze allergie juist voorkomt, vermoedelijk bij ongeveer 1 op 200 kinderen. Het merendeel van de kinderen is op 10 jaar uit de allergie gegroeid. Voor de anderen blijft de allergie persistent bij volwassenen. Een soja-allergie geeft weinig kans op kruisreacties met andere peulvruchten, inclusief lupine en pinda. Wel blijkt regelmatig de combinatie melk en soja allergie voor te komen (10-14% van de kinderen met een allergie voor koemelk hebben ook een soja-allergie). Niet door kruisreactie, maar waarschijnlijk doordat kinderen met een melkallergie voornamelijk zijn aangewezen op sojamelk, en de zeer vroege, zeer hoge blootstelling aan dit allergeen een allergie in de hand zou kunnen werken.
Lupineallergie komt op zich weinig voor. Maar allergeenmatig is lupine erg verwant met pinda. Zo’n 15% van de personen met een allergie voor pinda’s zou ook op lupine reageren. De reactie bij een lupine allergie kan erg hevig zijn en zelfs de dood tot gevolg hebben. Voor personen met een pinda-allergie kan hevige anaphylaxie zelfs voorkomen bij een eerste blootstelling. Lupineallergie zou steeds vaker voorkomen in Noord-Europese landen, waarschijnlijk gerelateerd aan het toenemende gebruik van lupine in voedingsproducten.
‘Staple’ in het oosten, verdoken ingrediënten in het westen
Soja
Soja is een basisingrediënt in de Aziatische landen, waar het gebruikt voor de productie van onder andere sojasaus, tofu, en miso (zie figuur 2). In Japan worden jonge sojabonen ook op zich gegeten (‘edamame’, figuur 2). Met een soja-allergie ga je dus beter niet naar Azië op reis. Maar ook in Westerse landen is soja verborgen in heel wat producten. Het wordt veel gebruikt als verdikkingsmiddel of textuurverbeteraar in bakkerijproducten, sauzen, bouillons, kruidenmengelingen, snacks, bereide maaltijden, en babyvoeding. Sojasaus is trouwens in steeds meer gerechten en producten een geliefde smaakmaker. Soja is ook een populair ingrediënt voor vleesvervangers (tofu, tempeh) en zuivelvervangers (sojamelk). Met een soja-allergie word je dus ook best geen vegetariër en heb je ook best geen lactose-intolerantie…
Figuur 2. Van links naar rechts: sojasaus, tofu, miso en edamame
Soja is, vanwege de hoge nutritionele waarde ook populair in ‘health foods’, zoals energierepen, gezonde ontbrijtgraanmengelingen en crackers, maar ook veel glutenvrije producten bevatten soja als textuurverbeteraar of alternatief voor glutenbevattende granen.
Daarnaast is soja ook onder de vorm van sojalecithine (als emulgator) in heel wat verwerkte producten terug te vinden, zoals sauzen en chocolade(pasta). De hoeveelheid toegevoegde sojalecithine is echter al klein, en bovendien is de hoeveelheid allergeen proteïne in de sojalecithine ook bijna verwaarloosbaar. Sojalecithine geeft daarom zelden een probleem, maar moet desondanks wel geëtiketteerd worden. Hetzelfde geldt voor industriële soja-olie, waar ook quasi geen allergene eiwitten meer in te vinden zijn.
Lupine
Lupine wordt, zoals eerder aangegeven vaak gebruikt als alternatief voor soja, vooral het meel dat gebruikt wordt als textuurvormer in sauzen, bereide maaltijden en bakkerijproducten. In zuiderse landen worden de boontjes ook wel eens gegeten als gepekelde snack (zie figuur 3).
Figuur 3. Lupineboontjes zijn een lekkere en gezonde snack, maar je mijdt ze uiteraard beter met een lupine-allergie, maar óók als je een soja allergie hebt.
Het persoonlijke perspectief
Twee weken zonder soja was – net zoals bij de vis en zeevruchten – weeral een beproeving van mijn voorliefde voor de Aziatiasche keuken. Edamame boontjes zijn mijn favoriete snack (gezonder dan chips lijkt me) en er zijn weinig Japanse gerechten die géén tofu, miso of sojasaus bevatten. Zowaar vond ik wel in een natuurvoedingswinkel een alternatief voor tofu op basis van hennep (zie figuur 4). Een smakelijke afwisseling met ‘gewone’ tofu, zo blijkt.
Figuur 4. Hempfu, een aangename ontdekking in sojaloze dagen.
Etiketten scannen is zoals bij veel allergieën wel de boodschap, óók die voedingswaren waarvan je ’t niet verwacht (chips en zo). Op restaurant ook altijd eens checken vooraleer je bestelt, en wel nadrukkelijk zeggen om ‘gevoelige’ producten (brood, koekjes, sauzen) extra te checken. Japanse en Chinese restaurants sla je beter gewoon over.
Voor kinderen, de belangrijkste groep die met deze allergie te maken heeft, zal vegetarisch, Aziatisch en op restaurant eten minder belangrijk zijn. Hier zijn wel de bakkerijwaren en snacks zaken om in het oog te houden. En uiteraard de baby- en kindervoeding. En hopen dat je kind niet ook een melkallergie heeft of lactose-intolerant is…
Wat kan je als bedrijf doen?
Opletten met soja in babyvoeding
Omdat soja-allergie voornamelijk voorkomt bij kinderen lijkt het niet erg logisch dat zo veel kindervoeding, en dan voornamelijk melkpoeder, soja bevat of volledig op soja gebaseerd is. Nutritioneel gezien is daar natuurlijk wel wat voor te zeggen, maar de meeste peulvruchten zijn nutritioneel even interessant en voor andere is de problematiek met allergenen veel minder. Ook in potjes babyvoeding kan het gebruik maar beter vermeden worden, en zijn linzen-, kikkererwten- of witte bonenmeel alternatieven met een aanvaardbare prijs.
En zoveel mogelijk producten die ook door kinderen gegeten worden
Kinderen eten natuurlijk ook brood en koekjes, saus, soep en snacks. En ook al zijn de reacties vaak mild, een ouder ziet niet graag zijn kind vol huiduitslag staan dus zullen ze er zeker en vast rekening mee houden. En eigenlijk hoort sojameel toch ook niet echt thuis in brood, koekjes of bouillon? Zijn er niet genoeg textuurverbeteraars waar géén allergenen in zitten? En misschien is lupine toch niet de meest geschikte vervanger. Het mag dan wel goedkoop zijn en gelijkaardige functionaliteit vertonen, de kruisreactie die het vertoont met pinda is niet bepaald een plus.
Omdat kleine hoeveelheden gewoonlijk geen probleem vormen, hoeven sojalecithine en soja-olie enkel een vermelding op het etiket maar is het meestal niet nodig ze te vervangen.
Een breder arsenaal vleesvervangers, zuivelvervangers en smaaktvervangers
Er zijn heel veel soorten peulvruchten: een heel arsenaal aan bonensoorten, erwten, kikkererwten, linzen, kapucijners (laten we enkele ouderwetse zaken weer vanonder het stof halen), … In wezen kan je met deze peulvruchten gelijkaardige dingen doen als met soja. Vleesvervangers en zuivelvervangers maken, laten fermenteren tot smaakmakers zoals miso of ‘soja’saus. Met de ene misschien al wat beter dan de andere, maar de (vegetarische) wereld kan wel wat meer variabiliteit gebruiken. En niet alleen andere peulvruchten, maar zoals de hempfu, amandel-, hazelnoot-, kokos- en rijstdrankjes bewijzen: je kan met heel veel eiwitrijke grondstoffen smakelijke producten maken.
Bronnen
- Nederlands Huisartsen Gezelschap. Standaard Voedselovergevoeligheid.
[https://www.nhg.org/standaarden/volledig/nhg-standaard-voedselovergevoeligheid] - Allergy UK. Soya and soy allergy.
[https://www.allergyuk.org/soya-and-soy-allergy/soya-soy-allergy] - Allergiediëtisten.com. Allergie voor lupine.
[http://www.allergiedietisten.com/voedings-allergie/allergie-voor-lupine-lupineallergie/] - Allergiediëtisten.com. Allergie voor soja.
[http://www.allergiedietisten.com/voedings-allergie/allergie-voor-soja/] - Milk and Soy Allergy. Kattan JD, Renata R. Cocco RR & Järvinen KM. Pediatr Clin North Am. April 2011; 58(2): 407–426.
[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3070118/]
