De allergie-epidemie, deel 9: FODwat? FODMAP!

FODWAT???

De term ‘FODMAP’ staat voor ‘Fermenteerbare oligosachariden, disachariden, monosachariden en polyolen’. In tegenstelling tot wat deze ingewikkelde benaming doet vermoeden, gaat het om kleine, eenvoudige moleculen die van nature aanwezig zijn in onze voeding of als additief worden toegevoegd. Laten we deze complexe term even verduidelijken!

Niet voor iedereen een zegen

Onderzoek toonde aan dat bepaalde korte keten koolhydraten, ook wel prebiotica genoemd, een belangrijke rol spelen in de gezondheid van ons gastro-intestinaal stelsel. Prebiotica stimuleren namelijk selectief de groei en/of activiteit van gezonde microbiota in onze darm, zoals bijvoorbeeld bifidobacteria en lactobacillus. Fructanen (fructo-oligosachariden (FOS) en inuline) en galacto-oligosachariden (GOS), beiden FODMAPs, behoren tot deze prebiotica. Zij worden niet opgenomen in onze dunne darm, waardoor ze in onze dikke darm terechtkomen en daar selectief de groei en activiteit van goede bacteriën gaan stimuleren. Er zijn ook aanwijzingen dat zij het immuunsysteem kunnen stimuleren en onze bloedsuikerspiegel en serumcholesterol verlagen wat de gezondheid ten goede komt.

Hoewel werd aangetoond dat bepaalde korte keten koolhydraten een positieve invloed uitoefenen op de gastro-intestinale gezondheid van een groot deel van de bevolking, is er een kleinere groep die deze koolhydraten en FODMAPs in het algemeen, niet goed kunnen verdragen. Het gaat hier om personen die te kampen hebben met het prikkelbare darmsyndroom (in de meeste gevallen), maar ook personen die lijden aan de ziekte van Crohn of colitis (chronische darmontstekingen) kunnen ongemak krijgen bij het consumeren van FODMAPs. We spreken hier niet over een allergische reactie, maar wel om een intolerantie (uitleg in eerder verschenen artikel: Houston, we have a problem…)

Wat veroorzaakt het ongemak?

FODMAPs worden bij een deel van de bevolking slecht of niet geabsorbeerd in de dunne darm. Dit kan te wijten zijn aan verschillende oorzaken:

• Verstoorde transportmechanismen doorheen het epitheel van de dunne darm
  Dit is het geval voor fructose. Fructose wordt namelijk geabsorbeerd op 2 verschillende manieren, afhankelijk van de hoeveelheid glucose aanwezig in het voedsel dat je consumeert. Als glucose in even grote of grotere hoeveelheid aanwezig is dan fructose, neemt het als het ware fructose mee in zijn transport doorheen de darmwand (‘glucose gefaciliteerd fructose transport’). Als er echter meer fructose dan glucose in het voedsel aanwezig is, worden andere transportmechanismen aangesproken om fructose doorheen het darmepitheel te transporteren (via fructose-specifieke transporters). Bij bepaalde personen is het deze laatste vorm van transport die verstoord is, waardoor fructose niet voldoende wordt geabsorbeerd en voedingswaren met een hoger fructose- dan glucosegehalte dienen vermeden te worden (fructose-malabsorptie).

• Verminderde hydrolase-activiteit
  Lactose is een disacharide, opgebouwd uit glucose en galactose. Om opgenomen te worden in de dunne darm, dient het eerst gesplitst te worden in deze twee monosachariden met behulp van het enzym lactase. Bij bepaalde personen is dit enzym in onvoldoende mate aanwezig waardoor niet al het lactose wordt opgenomen en verder in de dikke darm terechtkomt.

• Fructanen (fructo-oligosachariden of FOS) zijn polymeren van fructosemoleculen met één glucosemolecuul aan het uiteinde. Galacto-oligosachariden (GOS) zijn polymeren van galactose-eenheden met één glucose-eenheid verbonden aan de keten. Deze oligosachariden worden niet geabsorbeerd in de dunne darm aangezien de mens geen enzymen heeft om deze ketens af te breken. Ze worden bijgevolg verderop in de dikke darm afgebroken door de aanwezige bacteriën. Ze worden ook wel prebiotica genoemd en in normale omstandigheden werken zij gezondheidsbevorderend (zie boven). Voor personen met darmklachten kunnen zij daarentegen wel voor meer ongemakken zorgen.
• Polyolen of suikeralcoholen worden vaak gebruikt als zoetstof. Hun passieve absorptie doorheen het dunne darmepitheel gebeurt echter zodanig traag dat slechts 1/3e van wat men consumeert, ook effectief wordt opgenomen (vandaar ook hun lage calorische waarde

Omwille van bovenstaande redenen worden FODMAPs niet of slechts gedeeltelijk opgenomen in de dunne darm, waardoor ze verderop in de dikke darm terechtkomen. Onze dikke darm is de thuishaven van miljoenen bacteriën, de microbiota genaamd, die zich maar al te graag tegoed doen aan FODMAPs. Het proces waarbij de bacteriën uit onze dikke darm de koolhydraten afbreken, wordt fermentatie genoemd. Omwille van hun korte ketenlengte vindt deze fermentatie dan ook nog eens relatief snel plaats in vergelijking met bijvoorbeeld polysachariden (koolhydraten die zijn opgebouwd uit tien of meer monosacharide-eenheden). Tijdens die fermentatie komen gassen vrij die de dikke darm prikkelen. FODMAPs zijn daarnaast ook sterk osmotisch actief, wat betekent dat ze water zullen aantrekken in zowel dunne als dikke darm met diarree tot gevolg. Deze twee fenomenen zorgen voor klachten zoals een opgeblazen gevoel, winderigheid, buikpijn en diarree.

Het FODMAP-arm dieet

In 2010 werd door 2 onderzoekers van de ‘Monash University’ in Melbourne, het FODMAP-arm dieet ontwikkeld. Uit onderzoek is intussen gebleken dat ongeveer 75% van de patiënten een duidelijke vermindering van de klachten ervaart bij het volgen van het dieet. In Australië en ook in Groot-Brittannië is het FODMAP-arm dieet bij PDS-patiënten al goed ingeburgerd, maar in ons land is het dieet nog relatief onbekend. 

Het dieet is opgebouwd uit twee fasen. In de eerste fase, ook wel de eliminatiefase genoemd, moet men alle FODMAPs tenminste 6 tot 8 weken van het menu schrappen. Er zijn verschillende lijsten beschikbaar met FODMAP-arme voeding ter ondersteuning, maar er wordt sterk aangeraden jezelf te laten begeleiden door een gespecialiseerde diëtist die een aangepast menu kan opstellen, zodat er geen nutritionele tekorten optreden tijdens het volgen van het dieet. 

Na deze eliminatiefase van minimaal 6 weken én indien de klachten als gevolg van het prikkelbare darm syndroom duidelijk zijn verminderd, kan men de 2e fase van het dieet aanvatten: de herintroductiefase. Ieder individu heeft een andere gevoeligheid voor de verschillende FODMAPs en daarom is het van belang te ontdekken of je bijvoorbeeld fructanen beter verdraagt of lactose in melk. Op die manier moet men niet nodeloos voedingsmiddelen uit zijn of haar dieet bannen. Praktisch gaat dit als volgt in zijn werk: 

Voor ieder product worden 3 dagen voorzien. De eerste dag consumeert men de aanbevolen testportie van het voedingsmiddel dat men opnieuw wil testen. De volgende dag verdubbelt deze testportie en op dag drie verdrievoudigt de testportie. Als gedurende deze periode klachten ontstaan, moet men het voedingsmiddel onmiddellijk weer van het menu schrappen. Indien geen klachten ontstaan, kan het voedingsmiddel terug opgenomen worden in het dieet en kan men overgaan tot een volgende driedaagse testperiode met een nieuw product. De introductiefase is tamelijk complex en zoals eerder aangehaald is begeleiding van een diëtist aangewezen om deze fase te overbruggen.

Het persoonlijk perspectief

Om aan levende lijve te ondervinden hoe het FODMAP-arm dieet in zijn werk gaat, heb ik gedurende twee weken de eliminatiefase uitgeprobeerd. Om dit op correcte wijze te doen, ben ik ten rade gegaan bij een vriendin die aan PDS lijdt en dit dieet zelf volgt. Ondertussen zijn er ook tal van sites en blogs gewijd aan ‘low-FODMAP’-recepten waar je inspiratie kan opdoen. Hier vind je lijstjes met voedingsmiddelen die net rijk of arm zijn aan FODMAPs,. Een app die ontwikkeld werd door de Monash University op basis van de bevindingen van eerder vernoemde onderzoekers, is ‘The Monash Uni Low FODMAP Diet’ app, waar accurate informatie en recepten op terug te vinden zijn.

Al vanaf dag één werd duidelijk dat het geen makkelijke opdracht is om FODMAP-arm te leven. FODMAPs zitten namelijk in tal van voedingsmiddelen verscholen en het komt er dus op neer om eerst en vooral jezelf goed te informeren in welke basisproducten (groenten, fruit, granen,…) ze aanwezig zijn om nadien ook te controleren of deze basisproducten al dan niet verwerkt zitten in voorverpakte maaltijden, sauzen,… . Etiketten lezen is bijgevolg een must. Enkele E-nummers en ingrediënten waar je extra op moet letten tijdens de eliminatiefase zijn de volgende:

• Polyolen: sorbitol E420, maltitol E965, mannitol E421, xylitol E967 en isomalt E953.
• Fructose: fructose-fructosesiroop, glucose-fructosesiroop, fructo-seglucosesiroop en fructoserijke maïssiroop.
• Fructanen: fructo-oligosacchariden (FOS), inuline, oligofructose, prebiotica

Om zeker te zijn dat ik geen FODMAPs consumeerde heb ik tijdens deze week telkens zelf gekookt. De meeste bereide maaltijden bevatten namelijk ui en look en moesten dus al geschrapt worden. Ikzelf ben die week niet uit eten geweest, maar als je toch op restaurant zou gaan, kies je best voor gerechten zonder saus. Er bestaan ook heel wat gerechten die geen FODMAPs bevatten: gerookte zalm, carpaccio, vlees, vis of schaaldieren, sorbet ... . Belangrijk is wel het keukenpersoneel van de intolerantie op de hoogte te brengen zodat zij hier ook rekening mee kunnen houden. 

De lijstjes zoals te vinden op blogs en artikels leverden voldoende inspiratie om met alternatieven voor melk, tarwe,… aan de slag te gaan (zie ook eerder verschenen Radar-artikels: ‘Hoe zit dat met gluten?’ en ‘Melk is toch niet goed voor elk’) . Voorbeelden hiervan zijn soja- en amandelmelk en speltbrood, havermout etc. Een belangrijke opmerking is dat het niet de gluten zijn waarvoor men gevoelig is, maar wel de fructanen die aanwezig zijn in tarwe, gerst en rogge. Glutenintolerantie is dus niet hetzelfde als een FODMAP-intolerantie maar het is wel zo dat producten die gluten bevatten, vaak ook rijk zijn aan FODMAPs waardoor in FODMAP-arme diëten vaak wordt aangeraden glutenvrije broden te consumeren. Er zijn ook tal van groenten en fruitsoorten die een laag FODMAP-gehalte hebben en dus wel mogen geconsumeerd worden (bv. bananen, druiven, frambozen, sinaasappel, aardappel, wortel,…).

Wat kan je als bedrijf doen?

Zoals wat uit bovengaande blijkt, dient ieder individu die aan PDS of andere darmziekten lijdt, een erg op maat aangepast gepersonaliseerd dieet te volgen. Op dit moment lijkt het voor veel voedingsbedrijven misschien nog toekomstmuziek, maar deze trend van ‘voeding op maat van het individu’ is sterk aan het opkomen.

Als deze individuen éénmaal hun dieet gekregen hebben, bestaat de mogelijkheid er wel in om personen met hetzelfde voorgestelde dieet te groeperen zodat verschillende doelgroepen ontstaan. Zo zouden personen die zowel een lactose- als fructosemalabsorptie vertonen, tot één doelgroep kunnen behoren en hierop kan je als voedingsbedrijf inspelen door een productgamma op maat van deze doelgroep aan te bieden. Ook de retail kan hierbij betrokken worden door deze producten te groeperen in hun winkels zodat FODMAP-arme voeding duidelijk in de kijker komt te staan voor personen die nood hebben aan deze voeding. 

Bronnen

• Gibson PR and Shepherd SJ  Evidence-based dietary management of functional gastrointestinal symptoms: The FODMAP approach J. Gastroenterol. Hepatol. 2010; 25:252–258
• http://www.med.monash.edu/cecs/gastro/fodmap/iphone-app.html
• http://www.prikkelbaredarm.be/nl
• https://www.mlds.nl/chronische-ziekten/pds-prikkelbare-darm-syndroom/
• http://fodmap.com/what-are-fodmaps/#section-a
• http://www.fodmapdieet.nl/index.html
• www.healthwaysfit.com (teaserbeeld)