Vitamine A, een lust voor het oog, maar ook voor onze immuniteit, huid en groei. Welke voeding bevat dit vitamine en waarom is het van zulk belang voor ons gezichtsvermogen? Een overzicht!
Vitamine A: Wat, waar en hoeveel?
Vitamine A is een vetoplosbaar vitamine dat terug te vinden is in dierlijke producten en dan vooral in de lever. Het menselijk lichaam kan echter ook zelf vitamine A aanmaken vanuit plantaardige producten die provitamine A bevatten. De natuurlijke vormen waaronder vitamine A in voeding terug te vinden is, zijn retinol en retinylesters (dierlijke producten), of provitamine A carotenoïden (plantaardige producten).
- Provitamines zijn precursoren die het lichaam zelf kan omzetten in vitamines. Provitamine A wordt na inwerking van enzymen geabsorbeerd in de dunne darm en vervolgens gemetaboliseerd tot retinal en vervolgens tot retinol of retinoïnezuur.
- Retinyl esters zoals aanwezig in dierlijke producten worden eveneens gehydrolyseerd in het lumen van de dunne darm tot retinol.
- Vitamine A wordt voor 90% opgeslagen in de lever onder de vorm van retinyl esters.
- Carotenoïden zijn plantaardige pigmenten waarvan er 50 tot 60 goed gekend zijn. Slechts enkele carotenoïden zijn echter voorlopers van retinol en mogen als provitamine A benoemd worden. Het gaat om β-caroteen, α-caroteen en β-cryptoxanthine.
- De verschillende actieve vormen waaronder vitamine A haar functies vervuld in het lichaam zijn retinol, retinal en retinoïnezuur.
De term ‘vitamine A’ wordt door velen geassocieerd met één welbepaalde substantie, terwijl de term dus in werkelijkheid verwijst naar het geheel van natuurlijke verbindingen die de biologische activiteit van retinol (vitamine A1) bezitten. Anders gezegd omvat vitamine A het geheel van de natuurlijke verbindingen aanwezig in:
- Producten van dierlijke oorsprong (onder de vorm van retinol en retinylesters): lever van jonge dieren, visleveroliën zoals levertraan, eigeel, volle melk, zuivelproducten en vette vissoorten.
- Producten van plantaardige oorsprong (onder de vorm van provitamine A carotenoïden): groene bladgroenten, rode en gele groenten zoals wortelen en paprika’s en in gele en oranje vruchten zoals mango’s, abrikozen en papaja’s.
Vitamine A is belangrijk voor een normale groei en ontwikkeling en is betrokken bij ons zicht, de integriteit van epitheelcellen, immuniteit, de celgroei en -differentiatie en de voortplanting.
Vitamine A activiteit
Vitamine A activiteit wordt uitgedrukt ten opzichte van die van retinol met als eenheid het 'retinol equivalent' (RE). 1 μg RE wordt gelijk gesteld aan 1 μg retinol, 6 μg β-caroteen en 12 μg andere carotenoïden met provitamine A activiteit en dit onafhankelijk van de bron die de actieve molecule bevat (voedingsmiddel of supplement). De plasma retinol concentraties weerspiegelen echter niet de orale inname van vitamine A, noch van provitamine A. Plasma retinol concentraties reflecteren de voorraad in de lever enkel bij ernstige depletie (< 20 μg retinol/g lever) of bij zeer hoge concentraties (> 300 μg/g lever). Wanneer men een plasma retinol concentratie onder 200 μg/l bereikt, wordt dit beschouwd als een tekort aan vitamine A in het lichaam.
Structuurformule van retinol, één van de actieve vormen van vitamine A
De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid
De door EFSA recent herbekeken aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) ligt op 750 μg RE/dag voor volwassen mannen en op 650 μg RE/dag voor volwassen vrouwen. Dezelfde hoeveelheid is weerhouden voor kinderen en adolescenten. Voor zwangere vrouwen werd 50 μg RE/dag toegevoegd tijdens de gehele zwangerschap om te voldoen aan de behoefte van de foetus. Tijdens de borstvoeding periode werd de ADH sterk verhoogd rekening houdend met het verlies via de moedermelk. Deze verhoging bedraagt dan 530 μg RE/dag. De Hoge Gezondheidsraad heeft voor België deze aanbevelingen van EFSA overgenomen.
De maximaal toelaatbare inname
Een teveel aan vitamine A komt slechts zelden voor, tenzij men vaak lever eet of hoog gedoseerde supplementen neemt. De door EFSA vastgelegde maximaal toelaatbare inname (MTI) is leeftijdsafhankelijk en stijgt van 800µg RE/dag voor kinderen tussen 1-3 jaar tot 3000µg RE/dag voor volwassenen. Een lange termijn inname gedurende meerdere maanden in hoge hoeveelheden (> 7500 RE μg/dag) kan verschillende toxiciteitsymptomen als gevolg hebben zoals leverbeschadiging, hoofdpijn en beschadiging van het botweefsel. Een nog meer uitgesproken teveel aan vitamine A leidt zelfs tot neurotoxiciteit die tot uiting komt in de vorm van overdruk op de schedel, misselijkheid en braken. Een inname van retinol bij zwangere vrouwen van meer dan 3000 μg RE kan gepaard gaan met teratogene effecten hetgeen misvormingen bij de foetus kan veroorzaken. Dit is de reden dat zwangere vrouwen en vrouwen die zwanger willen worden, wordt aangeraden om lever, leverproducten en voedingssupplementen met retinol te vermijden. Voor β-caroteen is geen aanvaardbare bovengrens vastgesteld aangezien de inname ervan, zelfs bij herhaling, geen aanleiding geeft tot een hogere retinol concentratie.
Waarom je nooit konijntjes met een bril zal tegenkomen
Iedereen heeft het als kind ooit weleens te horen gekregen en bijna alle ouders zullen het ook wel ooit eens tegen hun kinderen gezegd hebben: ‘Eet maar flink veel worteltjes, want daarvan krijg je betere en mooiere ogen!’. Maar is dit ook effectief zo?
Wortelen bevatten een hoog gehalte aan β-caroteen, hetgeen in de lever wordt omgezet in vitamine A. En vitamine A is inderdaad essentieel voor het goed functioneren van de ogen. Meer bepaald voor het aanpassen van onze ogen aan de duisternis. Dit is te wijten aan het feit dat retinol gekoppeld is met de cyclus van rodopsine. Rodopsine is een pigment aanwezig in de staafcellen van het netvliesepitheel dat de ooggevoeligheid voor het licht bepaalt. De integriteit van ons netvlies is bijgevolg afhankelijk van de inname aan vitamine A. Een bekend symptoom dat optreedt bij iemand die langdurig en ernstig aan een vitamine A-tekort lijdt, is dan ook niet verwonderlijk een afname van de gezichtsscherpte bij schemerlicht (nachtblindheid).
Vooraleer echter nog maar sprake is van een vitamine A-tekort, moet de persoon in kwestie al gedurende een langere tijd geen tot weinig voedsel hebben geconsumeerd dat vitamine A of provitamine A bevat. Dit omwille van het feit dat ons lichaam een reserve aan vitamine A kan opbouwen in de lever. Bij een chronisch vitamine A-tekort zal eerst een storing in het gezichtsvermogen ontstaan waarvan nachtblindheid het eerste symptoom is. Bij een blijvend tekort kan dit echter leiden tot totale blindheid. Deze ziekte wordt ook wel xeroftalmie genoemd. Als je echter voldoende gevarieerd eet, zal je voldoende vitamine A en provitamine A binnenkrijgen om een goed functionerend gezichtsvermogen te onderhouden.
Wortelen zijn bijgevolg beslist goed voor de ogen, maar dat geldt voor meer voedingsmiddelen waar vitamine en/of provitamine A in zit. Meer vitamine A zorgt ook niet voor een beter zicht. De mythe is dus maar gedeeltelijk waar! Spijtig genoeg is het tweede deel van de stelling, namelijk dat wortelen eten de ogen mooier zou maken, helemaal niet waar.
Vitamine A tekort in ontwikkelingslanden: Het Golden Rice verhaal
Het zelden optreden van een vitamine A-deficiëntie in onze contreien omwille van ons gevarieerde voedingspatroon, staat in schril contrast met de situatie in ontwikkelingslanden. De oorzaak van dit tekort is een te eenzijdig dieet, met rijst als basisvoedsel en een beperkte toegang tot groenten en fruit. De Wereldgezondheidsorganisatie schat dat meer dan 250 miljoen mensen aan vitamine A-deficiëntie (VAD) lijden. 40% van deze groep bestaat uit kinderen jonger dan 5 jaar uit ontwikkelingslanden. Gebaseerd op gegevens van UNICEF, weet men dat 1 tot 2 miljoen te voorkomen sterfgevallen het resultaat zijn van VAD. Dit is te wijten aan het feit dat VAD het immuunsysteem verzwakt, waardoor baby’s en jonge kinderen vatbaarder worden voor ziektes. Daarnaast vormt VAD de belangrijkste oorzaak voor blindheid bij kinderen (250.000-500.000 kinderen per jaar). De helft hiervan sterft binnen de 12 maanden na het verlies van hun gezichtsvermogen.
Eind jaren 90 ontwikkelden een groep Europese wetenschappers een ggo-rijstvariëteit die provitamine A bevat. De nieuwe rijst met als doel het vitamine A-tekort in ontwikkelingslanden te verhelpen, werd ‘gouden rijst’ genoemd omdat de korrels geel-oranje kleuren door de aanwezigheid van β-caroteen. Ondertussen werd reeds een tweede generatie gouden rijst ontwikkeld die nog meer β-caroteen produceert en worden traditionele veredelingsmethodes gebruikt om de β-caroteen genen in populaire rijstvariëteiten te brengen. Op dit moment wordt deze tweede generatie van gouden rijst op verschillende plaatsen in de Filippijnen getest door het International Rice Research Institute en het Philippine Rice Research Institute.
Heden voert Greenpeace sterk protest tegen gouden rijst. Greenpeace zegt dat gouden rijst risico’s zou opleveren voor het milieu, voor de menselijke gezondheid en voor de voedselzekerheid. Eind juni van dit jaar riepen meer dan 100 Nobelprijslaureaten via een open brief alle regeringen wereldwijd echter op om geen gehoor te geven aan deze Greenpeace-campagne. “We roepen Greenpeace op om te stoppen met de campagne tegen gouden rijst in het bijzonder en andere gewassen en voedsel verbeterd door biotechnologie,” zo schrijven de onderzoekers. “We roepen de overheden van deze wereld op om de campagne van Greenpeace tegen gouden rijst in het bijzonder en gewassen en voedsel verbeterd door biotechnologie in het algemeen te verwerpen en alles te doen wat in hun macht ligt om de acties van Greenpeace tegen te gaan en ervoor te zorgen dat boeren versneld toegang krijgen tot alle gereedschappen die de moderne biologie biedt, in het bijzonder zaden die verbeterd zijn door biotechnologie. Tegenstand gebaseerd op emoties en dogma’s die tegengesproken worden door data moeten een halt worden toegeroepen. Hoeveel arme mensen in de wereld moeten nog sterven alvorens we dit zien als een ‘misdaad tegen de mensheid?”, aldus de Nobelprijslaureaten.
Gezondheidsclaims
Er zijn verschillende gezondheidsclaims goedgekeurd door EFSA met betrekking tot vitamine A:
- Vitamine A draagt bij tot de instandhouding van een normale huid
- Vitamine A draagt bij tot de instandhouding van een normaal gezichtsvermogen
- Vitamine A draagt bij tot de normale werking van het immuunsysteem
- Vitamine A speelt een rol in het celspecialisatieproces
- Vitamine A draagt bij tot een normaal metabolisme van ijzer
- Vitamine A draagt bij tot de instandhouding van normale slijmvliezen
De claim mag alleen worden gebruikt voor levensmiddelen die ten minste een bron van vitamine A zijn zoals bedoeld in de claim BRON VAN [NAAM VAN DE VITAMINE(N)] EN/OF [NAAM VAN HET MINERAAL/DE MINERALEN], zoals vermeld in de bijlage bij Verordening (EG) nr. 1924/2006.
Bronnen
- http://www.nubel.com/assets/HGR-9164-9174-voedingsaanbevelingen_2015.pdf
- D’Ambrosio, D. N., Clugston, R. D., & Blaner, W. S. (2011). Vitamin A Metabolism: An Update. Nutrients, 3(1), 63–103. http://doi.org/10.3390/nu3010063
- Reboul, E. (2013). Absorption of Vitamin A and Carotenoids by the Enterocyte: Focus on Transport Proteins. Nutrients, 5(9), 3563–3581. http://doi.org/10.3390/nu5093563
- https://ods.od.nih.gov/factsheets/Riboflavin-HealthProfessional/
- http://www.fao.org/docrep/004/y2809e/y2809e0d.htm
- http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32012R0432&from=NL
- https://www.washingtonpost.com/news/speaking-of-science/wp/2016/06/29/more-than-100-nobel-laureates-take-on-greenpeace-over-gmo-stance/
- http://www.vib.be/nl/nieuws/Pages/Gouden-rijst,-een-bron-van-vitamine-A.aspx
- http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/buitenland/1.2700762
