Vitamine B6, cofactor van meer dan 100 enzymen

Vitamine B6 (of pyridoxine) is één van de 8 vitaminen van de B-groep (die samen met vitamine C de groep van wateroplosbare vitaminen vormen). Vitamine B6 is in principe een term die overeenkomt met een mengsel van 6 uitwisselbare vormen van pyridoxine: pyridoxol (het alcohol), pyridoxal (het aldehyde), pyridoxamine (het amine) en hun gefosforeerde vormen. In scheikundige zin is vitamine B6 dus een groep van natuurlijke pyridinederivaten en hun fosfaatesters (die in het menselijk lichaam in elkaar kunnen worden omgezet).

De (metabool) actieve vorm van vitamine B6 is pyridoxal-5’-fosfaat, dat in de lever wordt gevormd vanuit de diverse vormen van vitamine B6 die via de voeding worden aangeleverd. Het afbraakproduct van vitamine B6, pyridoxinezuur (4-PA), wordt uitgescheiden via de urine en meestal niet tot de vitamine B6-groep gerekend.

De vitamine B6-status in het lichaam (en tevens de aanbreng ervan via de voeding) wordt het best weerspiegeld door de plasmaconcentratie aan pyridoxal-5’-fosfaat en/of in de urinaire excretie van pyridoxinezuur of het totale vitamine B6. 

Bioactieve functie en aanbevelingen

De fysiologische functies van vitamine B6 lopen bijzonder sterk uiteen. In essentie fungeert vitamine B6 als cofactor van een groot aantal enzymen die betrokken zijn bij de aminozuurstofwisseling, bij de celenergiehuishouding, bij de lipidenstofwisseling en bij de productie en activiteiten van bepaalde hormonen. Het pyridoxal-fosfaat bepaalt namelijk de activiteit van verschillende enzymen die een rol spelen bij reacties van transaminatie, desaminatie, decarboxylatie en desulfuratie.

De rol van vitamine B6 is essentieel bij reacties waar aminogroepen worden overgedragen (aminerende en transaminerende reacties) en speelt zodoende een belangrijke rol bij de omzetting van aminozuren in neurotransmitters en biogene amines. Concreet treedt vitamine B6 op als cofactor bij onder andere:

• De synthese van monoamine-neurotransmitters zoals serotonine, dopamine, adrenaline en noradrenaline. (Omwille van de link tussen vitamine B6-status en serotonineniveau’s wordt in onderzoek depressie steeds meer in verband gebracht met lage vitamine B6-inname.)
• De synthese van gamma-aminoboterzuur (GABA) – tevens een belangrijke neurotransmitter
• De vorming van vitamine B3 (niacine of vitamine PP) – essentieel voor het energetisch metabolisme
• De histaminesynthese
• Het metabolisme van zwavelhoudende aminozuren (methionine, cysteïne)
• De synthese van heemverbindingen –  waaronder hemoglobine (het eiwit in rode bloedcellen dat zorgt voor het transport van zuurstof doorheen ons lichaam)

Een tekort aan de actieve vorm van vitamine B6 vertaalt zich in groeiachterstand, alopecie (haaruitval), vertraagde botontwikkeling, anemie (bloedarmoede) en meerdere neurologische stoornissen gerelateerd aan onvoldoende aanmaak van neurotransmitters (het metabolisme van aminozuren – waaruit neurotransmitters gevormd worden – kan namelijk aangetast zijn door een tekort aan vitamine B6).

Een adequate inname van vitamine B6 (i.e. verzekering van de plasmaconcentratie van pyridoxal-5’-fosfaat) zou volgende recent onderzoek een beschermend effect hebben op de ontwikkeling van bepaalde vormen van kanker, van cardiovasculaire aandoeningen en van de ziekte van Parkinson.

De Hoge Gezondheidsraad legt de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) voor volwassenen vast op 2-3 mg/dag (vastgesteld in functie van het belang van de aanbreng van eiwitten). In Europese landen varieert de inname van vitamine B6 via de voeding (voedingssupplementen niet inbegrepen) van 1,57 mg/dag tot 3,2 mg/dag. Tijdens de zwangerschap en bij borstvoeding is de ADH voor vitamine B6 3 mg/dag (terwijl deze voor volwassen vrouwen normaal 2 mg/dag bedraagt).

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid voor vitamine B6 (Bron: Hoge Gezondheidsraad, 2015)

Leeftijd	Geslacht	Vitamine B6, mg/dag
0-6 maand	M/V	0,3
7-12 maand	M/V	0,4
1-3 jaar	M/V	0,6
4-6 jaar	M/V	0,8
7-10 jaar	M V	1,3 1,1
11-14 jaar	M V	1,3 1,1
15-18 jaar	M V	1,5 1,2
Volwassenen (19-70 jaar)	M V	3,0 2,0
70-plussers	M V	3,0 2,0
Zwangerschap	V	3,0
Borstvoeding	V	3,0

De Hoge Gezondheidsraad legt eveneens een maximaal toelaatbare inname (MTI) vast voor vitamine B6 (in functie van de leeftijd); dit ten gevolge van de (mogelijke) toxiciteit bij overmatige inname. De MTI is vastgelegd op 25 mg/dag (voor volwassenen). 

De mogelijkheid van de lever om pyridoxine te fosforileren kan namelijk te kort schieten bij een overmatige inname van vitamine B6; dit kan aanleiding geven tot neurotoxiciteit ten gevolge van een te hoge concentratie van de vrije vorm van pyridoxine. Deze neurotoxiciteit uit zich in sensoriële ataxie (verstoring van het evenwicht en bewegingscoördinatie) en/of een ernstige vorm van neuropathie (het niet goed functioneren van één of meer zenuwen, typisch in armen, benen en voeten) met verlies van reflexen. Dergelijke neurotoxiciteit werd echter vastgesteld bij innames van 2 g vitamine B6 (dus 2000 mg of 1000 keer de ADH van het nutriënt).

Fotosensibilisatie (overgevoeligheid van de huid voor (zon)licht), huidletsels en geheugenstoornissen zijn andere mogelijke uitingen van toxiciteit ten gevolge van een overmatige inname aan vitamine B6. Deze symptomen kunnen reeds optreden wanneer de inname van pyridoxine verhoogd is tot 200 mg/dag.

Maximaal toelaatbare inname voor vitamine B6 (Bron: Hoge Gezondheidsraad, 2015)

Leeftijd	Vitamine B6, mg/dag
1-3 jaar	5
4-6 jaar	7
7-10 jaar	10
11-14 jaar	15
15-18 jaar	20
Volwassenen	25

Ondanks het feit dat deze B-vitamine wateroplosbaar is, dient men dus in zekere zin toch waakzaam te zijn voor (onnodige) overmatige inname. Vitamine B6-deficiëntie doet zich nagenoeg niet voor bij een evenwichtig voedingspatroon; het nutriënt is aanwezig in meerdere voedingsmiddelen van zowel plantaardige als dierlijke oorsprong. Bovendien overschrijdt de inname ervan licht de reële behoefte in de meeste Europese landen. 

Bronnen van vitamine B6

Voor de aanvoer van vitamine B6 zijn mensen en andere primaten afhankelijk van externe (voedings)bronnen. Er bestaan zowel goede plantaardige als dierlijke bronnen van vitamine B6. In voedsel is het vitamine meestal gebonden aan eiwit.

Granen en volle rijst zijn rijk aan pyridoxine; zij bevatten 1,0 tot 3,5 mg vitamine B6 /100g. Schaalvruchten bevatten 0,6 tot 1,0 mg/100g, bonen gemiddeld 0,6 mg/100 g. Bij vruchten zijn het vooral avocado’s en bananen die rijk zijn aan pyridoxine; respectievelijk 0,4 mg/100g en 0,3 mg/100g. Bij de dierlijke bronnen zijn vooral kip (0,7 mg/100g) en rundsvlees (0,3 mg/100g) rijk aan vitamine B6.

Andere rijke dierlijke bronnen van vitamine B6 zijn lever (runderlever, varkenslever), ham, verschillende vissoorten (tonijn, forel, heilbot, haring, zalm) en eieren. Dierlijke bronnen zijn echter niet onvermijdelijk, want ook volgende plantaardige bronnen zijn eveneens rijk aan pyridoxine: noten (walnoten), mais, (volkoren)brood, bloemkool en rozijnen.

Vitamine B6 komt in plantaardige bronnen typisch voor onder de vorm pyridoxine/pyridoxol, terwijl dierlijke voedingsbronnen voornamelijk de goed opneembare vormen pyridoxal-5-fosfaat en pyridoxamine-5-fosfaat bevatten.   

Commerciële toepassingen

Vitamine B6 mag worden toegevoegd aan levensmiddelen onder de vorm van de vitamineformuleringen pyridoxinehydrochloride, pyridoxine-5’-fosfaat en pyridoxinedipalmitaat. Een typisch voorbeeld van een product waaraan vitamine B6 is toegevoegd is de sportfrisdrank Aquarius.

Recent kondigde wereldwijde ingrediëntenleverancier DSM overigens aan dat het gestart is met de productie van vitamine B6 in haar nieuwe state-of-the-art productiefaciliteit in Xinghuo (China) ten gevolge van de groeiende wereldvraag naar de vitamine (vnl. toe te schrijven aan een verhoogde vraag naar voedings- en verzorgingsproducten die gefortificeerd zijn met vitamine B6). De markt voor vitamine B6 zou sinds 2010 jaarlijks gegroeid zijn met 2%, waardoor de Duitse productiesite van DSM aan deze toegenomen vraag niet meer kon beantwoorden.

Er dient opgemerkt te worden dat vitamine B6 (zowel van nature als synthetisch) weinig stabiel is in neutraal of alkalisch milieu, grotendeels verloren gaat bij het koken en wordt afgebroken onder invloed van licht. De reële aanbreng van vitamine B6 (via het dieet) kan dus sterk onderhevig zijn aan zowel de bewaring als de bereidingskwaliteit van voedingsmiddelen.

Aangezien de hoeveelheid vitamine B6 die aan voedingssupplementen wordt toegevoegd vaak de MTI van 25 mg/dag benadert of overschrijdt, stelt de Hoge Gezondheidsraad dat zich hier wel een probleem voor de volksgezondheid kan stellen (op basis van een studie van Pallas health research and consultancy en gelet op de toxiciteit bij overmatige inname van pyridoxine). De toegevoegde hoeveelheid vitamine B6 aan voedingssupplementen zou (idealiter) beperkt moeten blijven tot een dosis overeenkomend met een dagdosis van 5 mg/dag, aangezien een overmatige inname van pyridoxine geen enkel gunstig effect heeft op de gezondheid.   

Claims

Op dit moment zijn er een hele reeks toegelaten EFSA-gezondheidsclaim die betrekking hebben op vitamine B6 en mogen gebruikt worden op voedingsverpakkingen. De 10 EFSA-claims zijn:  

• Vitamine B6 draagt bij tot een normale cysteïnesynthese
• Vitamine B6 draagt bij tot een normaal energieleverend metabolisme
• Vitamine B6 draagt bij tot de normale werking van het zenuwstelsel
• Vitamine B6 draagt bij tot een normaal metabolisme van homocysteïne
• Vitamine B6 draagt bij tot een normaal metabolisme van eiwitten en glycogeen
• Vitamine B6 draagt bij tot een normale psychologische functie
• Vitamine B6 draagt bij tot een normale vorming van rode bloedcellen
• Vitamine B6 draagt bij tot de normale werking van het immuunsysteem
• Vitamine B6 draagt bij tot de vermindering van vermoeidheid en moeheid
• Vitamine B6 draagt bij tot de regulering van de normale hormonale activiteit

Bovenstaande claims mogen alleen worden gebruikt voor levensmiddelen die ten minste een bron zijn van vitamine B6. Concreet komt dit neer op vitamine B6-gehaltes van minstens 0,3 mg /100g (voedings)product.

Er zijn verder geen aankomende (goed te keuren) EFSA-claims met betrekking tot vitamine B6 bekend.

Bronnen

• EUR-Lex – Verordening (EU) Nr. 432/2012 van de commissie van 16 mei 2012 tot vaststelling van een lijst van toegestane gezondheidsclaims voor levensmiddelen die niet over ziekterisicobeperking en de ontwikkeling en gezondheid van kinderen gaan http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32012R0432&from=EN
• EUR-Lex - Verordening (EG) nr. 1924/2006 van het Europees parlement en de raad van 20 december 2006 inzake voedings- en gezondheidsclaims voor levensmiddelen http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:404:0009:0025:NL:PDF
• EUR-Lex – Richtlijn van de raad van 24 september 1990 inzake de voedingswaarde-etikettering van levensmiddelen (90/496/EEG) http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:31990L0496&from=NL
• EUR-Lex - VERORDENING (EG) Nr. 1925/2006 VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 20 december 2006 betreffende de toevoeging van vitaminen en mineralen en bepaalde andere stoffen aan levensmiddelen http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32006R1925&from=EN
• Hoge Gezondheidsraad – Voedingsaanbevelingen voor België – Herziening 2015-2016, Partim I: Vitaminen en sporenelementen (Juni 2015) http://www.health.belgium.be/internet2Prd/groups/public/@public/@shc/documents/ie2divers/19103608.pdf
• Hoge Gezondheidsraad – Voedingsaanbevelingen voor België – 2016 (September 2016) http://www.health.belgium.be/sites/default/files/uploads/fields/fpshealth_theme_file/hgr_9285_avis_voedingsaanbev.pdf
• National Institutes of Health Office of Dietary Supplements – Vitamin B6 (Dietary Supplement Fact Sheet) https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminB6-HealthProfessional/#h7
• Natura Foundation / Dhyan Groen – Vitamine B6  www.naturafoundation.be/?objectID=505
• Nutra ingredients.com – Rising global demand sees DSM shift vitamin B6 production to China http://www.nutraingredients.com/Suppliers2/Rising-global-demand-sees-DSM-shift-vitamin-B6-production-to-China/?utm_source=newsletter_daily&utm_medium=email&utm_campaign=07-Jul-2016&c=WUVzknWnYtcmSCqE3ccJ%2B4HoM3fcHwMZ&p2=
• Wikipedia – Vitamine B6 https://nl.wikipedia.org/wiki/Vitamine_B6